Rządy Kazimierza Odnowiciela (1034 – 1058)

Polityczne plany Rychezy wywołały opozycję możnych, którzy wygnali najpierw żonę Mieszka II, a następnie Kazimierza.

Książę udał się na Węgry, gdzie panujący Stefan, utrzymujący dobre stosunki z Czechami, internował polskiego władcę. W Polsce zaś doszło do decentralizacji władzy. Ci, którzy wygnali Kazimierza, nie byli na tyle silni, aby opanować władzę centralną.

Polska rozpadła się na dzielnice, w których władzę sprawowali możni, nazwani przez Wincentego Kadłubka poronionymi książętami. Z imienia znamy tylko jednego z tych uzurpatorów Miecława, dawnego miecznika Mieszka II, który przechwycił władzę na Mazowszu. Walki jakie ci poronieni książęta między sobą prowadzili i zanik władzy centralnej stworzyły przesłanki do wybuchu powstania ludowego.

Koszty wojen ponosiły przede wszystkim niższe warstwy społeczeństwa, a wzrastające obciążenia na rzecz państwa i Kościoła wzmagały nienawiść do tych instytucji, wywoływały dążenie do przywrócenia dawnej wolności i starych bogów.

Powstanie miało największe natężenie w Wielkopolsce, a tylko Mazowsze, rządzone silną ręką Miecława, pozostało poza zasięgiem chłopskiego buntu. Chaos pogłębił jeszcze w 1038 r. najazd księcia czeskiego Brzetysława, który zniszczył Gniezno, Poznań i inne grody. Brzetysław wywiózł z Gniezna relikwie św. Wojciecha, jego brata Radzima - Gaudentego, pięciu braci męczenników oraz inne bogate łupy. W dodatku Czesi zajęli Śląsk.

Wzrost potęgi Brzetysława zaniepokoił jego sąsiadów. Król węgierski Piotr Orseolo uwolnił Kazimierza i udzielił mu pomocy wojskowej, podobnie jak władca Niemiec, Henryk III, który oddał do dyspozycji polskiego księcia 500 rycerzy. W Polsce przerażeni powstaniem ludowym możni musieli powszechnie poprzeć Kazimierza, gdyż restauracja jego rządów odbyła się szybko. Już w 1040 lub 1041 r. był Kazimierz panem Wielkopolski, Małopolski i ziemi sieradzko-łęczyckiej.

Sytuacja międzynarodowa także sprzyjała władcy Polski. Henryk III pokonał Brzetysława i w 1041 r. w Ratyzbonie odebrał od niego przysięgę, iż ten nie dokona więcej żadnego podboju w Polsce, a zatrzyma tylko te dzielnice, które zasłużenie osiągnął, a więc Śląsk i Morawy.

Zawarty przez Kazimierza sojusz z księciem ruskim Jarosławem Mądrym został potwierdzony małżeństwem księcia polskiego z siostrą Jarosława, Marią Dobroniegą i siostry Kazimierza, Gertrudy, z synem władcy Rusi, Izasławem. W 1047 r. nastąpił jednoczesny atak Kazimierza i Jarosława Mądrego na Mazowsze. Klęska Miecława była całkowita, sam zginął w bitwie, a spieszący mu na pomoc Pomorzanie również zostali pokonani przez Kazimierza.

Zwycięstwo to zadecydowało o przyłączeniu do Polski Mazowsza i Pomorza Wschodniego. Odzyskanie Śląska było zadaniem trudniejszym, wobec cesarskiego zatwierdzenia tej dzielnicy Czechom. Jednak w 1050 r. Kazimierz zajął Śląsk, a następnie starał się o zatwierdzenie tej zdobyczy przez cesarza. W 1051 r. Kazimierz wspomagał Henryka III w wojnie z Węgrami.

W 1054 r. w Kwedlinburgu cesarz Henryk III pośredniczył pomiędzy władcami Polski i Czech. Brzetysław zrzekł się Śląska pod warunkiem płacenia z niego trybutu wysokości 500 grzywien srebra i 30 złota rocznie. Scalaniu terytorium państwowego Polski towarzyszyły zabiegi Kazimierza o odbudowę organizacji wewnętrznej państwa i Kościoła.

Odnowienie organizacji kościelnej napotykało na przeszkody ze strony Kościoła niemieckiego. Na podstawie sfałszowanego przywileju fundacyjnego arcybiskupstwa magdeburskiego, papież Benedykt IX zatwierdził podporządkowanie także biskupstwa poznańskiego tej metropolii niemieckiej. Jednak Kazimierz, korzystając z poparcia swego wuja, arcybiskupa kolońskiego Hermana, zdołał ocalić niezależność polskiego Kościoła. Wobec zniszczenia wielkopolskich ośrodków kościelnych czasowo polską metropolią stał się Kraków, którego biskup Aaron otrzymał paliusz papieski, stanowiący oznakę władzy arcybiskupiej. 

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000