​Śmierć Władysława Hermana w 1102 r. Podział kraju między synów

Bolesław Krzywousty wrócił do polityki przyjaznych stosunków z Rusią i Węgrami, a w jego celach politycznych na plan pierwszy wysunęła się sprawa podboju Pomorza. Zbigniew natomiast szukał sojuszników w Czechach i na Pomorzu. Z Rusią związał się Bolesław poprzez małżeństwo ze Zbysławą, córką wielkiego księcia kijowskiego, a z królem węgierskim Kolomanem I wspólnie interweniowali w Czechach na rzecz Świętopełka w 1105 r.

Prawie co roku ruszała też wyprawa Bolesława na Pomorze, gdzie zdobyto Białogard, Bytów, Czarnków, Wieleń, Nakło nad Notecią. Sprzymierzeni ze Zbigniewem Czesi atakują w 1103 r. Śląsk, co powoduje odwetowe wyprawy Bolesława na Morawy.

Różnice między braćmi na tle polityki pomorskiej i dążenie Bolesława do jednowładztwa spowodowały konflikt, zakończony - z pomocą Węgrów i Rusinów - wygnaniem Zbigniewa w 1107 r. Wygnany Zbigniew zdołał pozyskać dla obrony swej sprawy Henryka V, pałającego chęcią odwetu za dywersyjną wyprawę Bolesława Krzywoustego na Czechy w 1108 r., która zmusiła Niemców i Świętopełka czeskiego do zaniechania działań wojennych na Węgrzech.

Wyprawa Henryka V w 1109 r., mimo pomocy czeskiej, nie sforsowała pierwszej linii polskiej obrony na Odrze. Bolesław skutecznie szarpał siły niemieckie nie podejmując walnej bitwy, a ciężar obrony spadł na grody, z których szczególnym bohaterstwem sławił się Głogów.

Według kroniki Anonima Galla obrońcy nie zawahali się poświęcić swych synów, oddanych Niemcom na zakładników, których Henryk V kazał przywiązać do machin oblężniczych sądząc, że w ten sposób skłoni obrońców grodu do poddania. Po nieudanych próbach zdobycia Bytomia i Wrocławia, gnębieni nieustannymi napadami Bolesława, zmuszeni zostali Niemcy do wycofania się. Tradycja wiążę z tą wyprawą świetne zwycięstwo Bolesława na Psim Polu, które jest jednak wymysłem późniejszego kronikarza.

Ostateczny wynik wojny z 1109 r. był dla Bolesława Krzywoustego bardzo korzystny. Obronił niezawisłość i całość państwa, nie oddając ani władcy niemieckiemu, ani Zbigniewowi nawet części kraju. Zbigniewa, który nie zaprzestał swej wrogiej działalności i już w 1110 r. wziął udział w walkach Czechów z Bolesławem, książę polski ostatecznie oślepił w 1111 r.

W 1114 r. Bolesław interweniował na rzecz wygnanego z Czech Sobiesława, zajmując Kłodzko. W tej sytuacji panujący w Czechach Władysław zrezygnował z trybutu ze Śląska i nadał Sobiesławowi prowincję hradecką. Potwierdzeniem tego układu było zawarte w 1115 r. małżeństwo Krzywoustego z Salomeą, córką Henryka hrabiego Bergu i siostrą żony Władysława czeskiego.

Od tego czasu aż do śmierci Władysława czeskiego (1125) stosunki polsko-czeskie układały się przyjaźnie. Wyprawa niemiecka z 1109 r. zniweczyła dotychczasowe podboje polskie na Pomorzu. Podjęty na nowo plan podboju tej dzielnicy rozpoczął się od opanowania nadnoteckich grodów (Nakła, Wyszogrodu).

Do 1116 r. Bolesław podporządkował sobie Pomorze Gdańskie, które zostało wcielone do Polski. Podbój Pomorza Szczecińskiego zakończony został w 1123 r., kiedy to książę Warcisław zobowiązał się przyjąć chrzest i stał się lennikiem Polski. Trwałość związku Pomorza z Polską starał się Bolesław zabezpieczyć chrystianizacją tej ziemi. Po nieudanej misji Bernarda z 1123 r., akcję chrystianizacyjną prowadził w 1124 r. i w 1128 r., odnosząc znaczne sukcesy, biskup bamberski Otto.

Utworzone w 1124/25 biskupstwo kujawskie objęło swym zasięgiem Pomorze Wsch., podczas gdy Pomorze Słoweńskie podlegało arcybiskupstwu gnieźnieńskiemu, a tereny zależne od nowo utworzonego biskupstwa lubuskiego sięgały także na ziemie wieleckie, daleko na zachód od Odry.

Dla zabezpieczenia swych zdobyczy na Pomorzu, gdzie Warcisław źle znosił polskie zwierzchnictwo, zawarł Bolesław w 1129 r. sojusz z Danią, poparty małżeństwem swej córki Ryksy z Magnusem, synem duńskiego i szwedzkiego króla Nielsa. Przymierze, które pozwoliło odzyskać także polskie wpływy na Zaodrzu, miało również charakter antyniemiecki, co spowodowało reakcję króla niemieckiego Lotara.

Na początku lat trzydziestych doznał Bolesław szeregu niepowodzeń. W 1132 r. klęską nad rzeką Sajo zakończyła się próba osadzenia na węgierskim tronie Borysa, syna Kolomana. W latach 1132 - 1134 Sobiesław czeski czterokrotnie najeżdżał na Śląsk.

Bolesław Krzywousty poparł wybór antypapieża Anakleta II, co spowodowało, iż Innocenty II na prośbę arcybiskupa magdeburskiego Norberta w 1133 r. przemianował metropolię gnieźnieńską na biskupstwo i wraz z innymi biskupstwami polskimi podporządkował ją Magdeburgowi. Fakt ten skłonił Bolesława do złożenia w 1135 r. w Merseburgu hołdu lennego cesarzowi Lotarowi, przy czym prawdopodobnie otrzymał zezwolenie cesarskie na podbój Rugii.

Bolesław zobowiązał się zawrzeć pokój z Węgrami i zaniechać popierania Borysa, w zamian za to przywrócono jednak niezależność polskiego Kościoła. Przyjęcie Bolesława Krzywoustego w Merseburgu i w drodze powrotnej miało iście królewski charakter, jak napisze historyk było niejako zapowiedzią przyznania polskiemu księciu praw królewskich.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000