Unie polsko-litewskie w XV - XVI w.
W XV - XVI wieku Polska pozostawała z Litwą, najpierw w unii personalnej, a w latach 1492 - 1501 jedynie dynastycznej (oba państwa rządzone były przez przedstawicieli tej samej dynastii). Do zlania się obu państw doszło w w roku 1791.
Unia to związek państw, terytoriów lub kościołów o różnym stopniu zespolenia. Związki państw mogą stanowić unię realną (rzeczową), w której czynnikiem łączącym są wspólne instytucje państwowe (sejm, skarb, wojsko, wspólna polityka zagraniczna i wspólny monarcha), bądź unię personalną, w której zachowana jest odrębność instytucji państwowych, a wspólny jest jedynie monarcha.
W XV - XVI w. Polska pozostawała z Litwą, najpierw w unii personalnej, a w latach 1492 - 1501 nawet jedynie dynastycznej (oba państwa rządzone były przez przedstawicieli tej samej dynastii). W 1569 roku unia polsko-litewska przybrała kształt unii realnej, przekształconej w roku 1791 (Konstytucja 3 Maja) w zupełne zlanie się obu państw. Na krótko, za Władysława III Warneńczyka, Polska złączona była także unią personalną z Węgrami.
1385 Krewa - Jagiełło zostaje królem Polski i poślubia Jadwigę, w zamian za co zobowiązuje się do przyłączenia (inkorporacji) do Polski Litwy i przeprowadzenia jej chrystianizacji; ma także własnym kosztem odzyskać utracone przez Polskę ziemie (Śląsk, Pomorze) i wypłacić odszkodowanie Wilhelmowi Habsburgowi 1401 Wilno-Radom Po klęsce pod Worsklą próbujący wcześniej oderwać Litwę Witold uznaje zwierzchnictwo Jagiełły i Korony w zamian za zachowanie odrębności prawnej Litwy i dożywotnią w niej władzę wielkoksiążęcą dla siebie; oba państwa związano sojuszem wojskowym
1413 Horodło - Litwa pozostaje odrębnym państwem, ale obie strony mają się porozumiewać co do wyboru władcy i konsultować najważniejsze sprawy polityczne na wspólnych zjazdach; niektóre rody bojarskie zostają przyjęte do polskich herbów i uzyskują obowiązujące w Polsce przywileje; administrację litewską upodobniono do polskiej
1432 Grodno - Potwierdzenie postanowień unii wileńsko-radomskiej (odrębność obu państw przy uznaniu zwierzchności Korony i jej władcy nad wielkim księciem litewskim), dożywotnim zarządcą Litwy zostaje Zygmunt Kiejstutowicz
1499 Wilno - Polska i Litwa pozostają jedynie w ścisłym sojuszu wojskowym, ale zobowiązały się do wspólnej elekcji nowego władcy
1501 Mielnik - Przywrócenie unii personalnej, dalsze upodobnienie ustrojowe Polski i Litwy
1569 Lublin - wspólny parlament, jeden władca obrany na wspólnej elekcji, jednakowej wartości i nazwy pieniądz (choć różniący się herbami na rewersie) i wspólna polityka zagraniczna; oddzielny skarb, wojsko, urzędy centralne i sądownicze
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
