Wschodni sąsiedzi Polski u schyłku średniowiecza

Niezależnie od postępu procesu unijnego, Polska wspierała Litwę zarówno w walce przeciw wspólnemu wrogowi - Krzyżakom, jak też w wojnie z Moskwą. Stosunki polsko-moskiewskie w XV w. były wynikiem stosunków litewsko-moskiewskich. Księstwo moskiewskie pojawiło się na arenie politycznej stosunkowo późno. Niewola tatarska, w którą Ruś popadła w XIII w., zahamowała rozwój gospodarczy i polityczny tych ziem. Umiejętna polityka Tatarów, polegająca na podsycaniu wzajemnych nienawiści wśród kniaziów, była przyczyną osłabienia militarnego Rusi.

Od początku XIV w. coraz większego znaczenia nabierało księstwo moskiewskie, którego władcy podjęli zwycięską rywalizację z kniaziami Tweru o tytuł wielkoksiążęcy (1328). Próby podporządkowania sąsiednich księstw przez książąt moskiewskich napotkały na przeciwdziałanie ze strony Litwy. Dopóki Ruś znajdowała się pod jarzmem tatarskim, przewaga Litwy była w tym regionie niepodważalna.

W II połowie XV w., wykorzystując rozkład Wielkiej Ordy, książęta moskiewscy podjęli próby uniezależnienia się od Tatarów. Ostatecznie Iwan III Wasylewicz (1462 - 1505) zaprzestał płacenia haraczu i dwukrotnie (1472, 1480) odparł ekspedycje karne. Po likwidacji niebezpieczeństwa tatarskiego, Iwan III przystąpił do "zbierania ziem ruskich". W 1471 r. - pomimo protestów strony polsko-litewskiej - podporządkował sobie bogatą republikę kupiecką Nowogród Wielki. Losy Nowogrodu podzieliły niebawem Twer (pomimo sojuszu z Kazimierzem Jagiellończykiem), Riazań i Psków. Rosnąca potęga Moskwy zwróciła uwagę państw zachodnich, widzących w niej sprzymierzeńca przeciw Turcji.

Szczególne zainteresowanie sytuacją w Moskwie przejawiało papiestwo, licząc na możliwość podporządkowania sobie Kościoła ruskiego. Realizacji tych planów miało służyć małżeństwo Iwana III z przebywającą w Rzymie bratanicą ostatniego cesarza bizantyjskiego - Zofią Paleolog (1472). Małżeństwo przyniosło korzyści jedynie Iwanowi, który ogłosił się spadkobiercą cesarzy bizantyjskich, przyjął za herb dwugłowego orła cesarskiego i ogłosił Moskwę trzecim Rzymem.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000