Wygaśnięcie Przemyślidów. Droga Władysława Łokietka do władzy w Krakowie
Wygaśnięcie Przemyślidów spowodowało, że z liczących się kandydatów do panowania w Polsce pozostał w Wielkopolsce Henryk głogowski i w Małopolsce Władysław Łokietek, który po śmierci Wacława III zajął natychmiast Kraków i Pomorze Gdańskie.
Zajęcie przez Władysława Łokietka Pomorza Gdańskiego osłabiło wpływy w tej dzielnicy możnego rodu Świeców, którzy z ramienia Przemyślidów sprawowali rządy namiestnicze. Świecowie oddali Pomorze w ręce Brandenburczyków, którzy w 1308 r. oblegali wierną Łokietkowi załogę grodu gdańskiego. Za zgodą Łokietka, zajętego sprawami Małopolski, dowódca grodu, Bogusza, zwrócił się o pomoc do Krzyżaków, obiecując im zwrot kosztów wojennych.
Krzyżacy wyparli Brandenburczyków z Gdańska, sami jednak dokonali rzezi załogi grodu i do 1309 r. podbili całe Pomorze, wypierając z Tczewa i Świecia bratanków Łokietka, Kazimierza i Przemysła. W kilka lat później Krzyżacy zakupili ziemię michałowską od księcia inowrocławskiego, Leszka. Umocniwszy się nad Bałtykiem, przenieśli siedzibę wielkiego mistrza z Wenecji do Malborka. Brandenburgia w ciągu kilku następnych lat, opanowując ziemię słupską, sławieńską i wałecką, osiągnęła wspólną granicę z Zakonem i odcięła Polskę od Pomorza Zachodniego. W Krakowie Władysław Łokietek napotkał na opozycję zniemczałego Ślązaka, biskupa Jana Muskaty. Książę zajął najpierw biskupie zamki, następnie zaś chcąc łaskawością pozyskać sobie purpurata - oddał mu je i wydał przywilej dla biskupstwa krakowskiego. Muskata nadal jednak knuł intrygi przeciwko władcy Krakowa.
W 1308 r. arcybiskup Jakub Świnka wytoczył Muskacie proces i uznał biskupa winnym symonii, mężobójstwa, krzywoprzysięstwa i obrazy majestatu. Za te przewinienia Świnka wyklął Muskatę i zawiesił w czynnościach. Gdy Łokietek zajął biskupie zamki, Muskata wyklął z kolei księcia i złożył skargę do papieża.
Przebywającemu na dworze biskupa wrocławskiego Muskacie Łokietek udzielił gwarancji i zgodził się na jego powrót do Krakowa. Tu jednak go uwięził i zmusił do przysięgi wierności. Sprawę rozpatrywał legat papieski, Gentilis, który zatwierdził biskupią ekskomunikę Łokietka i interdykt jego ziem.
Tymczasem w 1311 r. Jan Luksemburski, mąż Elżbiety, córki Wacława czeskiego, koronował się na króla Czech i Polski. Pretensje Luksemburczyka do tronu polskiego wzmocniły pozycję przeciwników Łokietka w Małopolsce. W 1311 r. mieszczaństwo krakowskie pod wodzą wójta Alberta podniosło bunt przeciwko Łokietkowi. Buntownicy, których poparł Sandomierz, Wieliczka i Miechów, byli rzecznikami panowania w Polsce Jana Luksemburskiego, który wysłał do Krakowa Bolka opolskiego jako swego namiestnika.
Z pomocą węgierską Władysław Łokietek stłumił bunt. Bolko wraz z Albertem wycofali się na Śląsk, inni przywódcy ukarani zostali śmiercią, a na miasto spadły represje: cofnięto wcześniejsze przywileje, zniesiono dziedziczne wójtostwo i zakazano używania języka niemieckiego w księgach miejskich.
Po śmierci w 1309 r. Henryka głogowskiego Wielkopolska znalazła się w rękach jego pięciu synów, faworyzujących niemieckich doradców. Podział kraju, jakiego głogowczycy dokonali i zrzeczenie się praw do Pomorza na rzecz Brandenburgii, wywołały bunt rycerstwa przeciwko książętom. Zbuntowane rycerstwo poparły czynniki kościelne, na czele z biskupem poznańskim Andrzejem Zarembą i arcybiskupem Jakubem Świnką, który rzucił na głogowczyków klątwę. Walka jednak trwała długo i dopiero po stłumieniu w 1314 r. buntu poznańskiego wójta Przemka, mógł Łokietek przyłączyć do swych ziem Wielkopolskę.
Anatema rzucona przez legata papieskiego na Łokietka nie na długo popsuła na ogół dobre stosunki Polski z papiestwem. Przychylność papieża zyskał Władysław zgodą na podwyższenie wysokości świętopietrza, ściganiem heretyckich waldensów i przywróceniem Muskacie w 1318 r. biskupstwa krakowskiego. W dodatku zgłaszający pretensje do polskiego tronu Jan Luksemburski popierał w walce o tron cesarski Ludwika Bawarskiego, przeciwnika Fryderyka Habsburga, za którym opowiadał się papież.
W 1318 r. ogólnopolski zjazd rycerstwa w Sulejowie wystąpił o przywrócenie królestwa. Na petycję koronacyjną Władysława Łokietka papież Jan XXII dał dosyć dwuznaczną odpowiedź, pozwalającą jednak dopatrzeć się w niej zgody na fakty dokonane. W dniu 20 stycznia 1320 r. arcybiskup Janisław koronował w katedrze wawelskiej Władysława na króla Polski. Chociaż królestwo Władysława Łokietka nie obejmowało nawet połowy ziem polskich z czasów Krzywoustego, w dziejach naszego kraju dokonał się przełom: przywrócone zostało Królestwo Polskie, z politycznym centrum w Krakowie.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
