Ziemie polskie po III rozbiorze - ostateczne ustalenie przebiegu granic

Tajne porozumienie zawarte przez Rosję i Austrię przy okazji podpisania konwencji rozbiorowej w styczniu 1795 roku gwarantowało ostateczne uznanie przez cesarza Franciszka II rozbioru z 1793 roku, dokonanego bez jego udziału. Po trwających kilka miesięcy pertraktacjach wyznaczających linie podziału, do konwencji przystąpiły uwzględniane już wcześniej Prusy. Granice trzech mocarstw rozbiorowych spotkały się koło Niemirowa nad Bugiem.

W wyniku trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej Austria zajęła Kraków oraz ziemie pomiędzy Pilicą, Wisłą  i  Bugiem   po linię Karczew-Serock na wschód od Warszawy, czyli resztę województw: krakowskiego, sandomierskiego, bełskiego, województwo lubelskie i niewielkie części Podlasia i Mazowsza. W sumie było to 47,1 tys. km2, zamieszkałych przez około 1,5 mln ludzi. Z ziem  tych utworzono w 1796 roku nową prowincję austriacką: Galicję Zachodnią.

Rosja otrzymała resztę ziem litewskich, białoruskich i ukraińskich po Niemen i Bug, czyli pozostałe części województw: wileńskiego, nowogródzkiego i brzesko-litewskiego, ziemi wołyńskiej i chełmskiej oraz Żmudź. Teren ten, zajmujący około 120 tys. km2 powierzchni, był zamieszkały przez niemal 1,2 mln ludzi.

Pod panowanie pruskie dostało się 1 mln mieszkańców i 48 tys. km2, tj. Mazowsze aż po Niemen (z Warszawą) i zachodnie krańce Rzeczypospolitej. Wschodnia granica państwa pruskiego przebiegała na rzekach: Pilicy, środkowej Wiśle, dolnym Bugu i środkowym Niemnie. W 1793 i 1795 roku do państwa Hohenzollernów przyłączono dawne województwa: poznańskie, gnieźnieńskie, kaliskie, sieradzkie (z ziemią wieluńską), rawskie, łęczyckie, brzesko-kujawskie, resztę inowrocławskiego i leżącą na lewym brzegu Wisły część województwa mazowieckiego. 

W państwie pruskim ziemie te utworzyły nową prowincję: Prusy Południowe, podzielone administracyjnie na trzy departamenty kamer z siedzibami w Poznaniu, Kaliszu i Warszawie. Z północnej części Mazowsza, Podlasia i części ziem litewskich powstała po 1795 roku inna nowa prowincja: Prusy Nowowschodnie. Przyłączony do Śląska niewielki skrawek województwa krakowskiego nazwano Nowym Śląskiem.

Austria, Prusy i Rosja zawarły ostateczną konwencję rozbiorową na początku 1797 roku w Petersburgu. Rozstrzygnięto w niej sprawę długów Rzeczypospolitej i jej ostatniego króla oraz sytuację prawną poddanych mających dobra ziemskie w kilku zaborach. Musieli oni w ciągu pięciu lat zdecydować o miejscu swego stałego pobytu.

Konwencja zawierała tajny artykuł zobowiązujący sygnatariuszy do nieużywania w tytułach swych monarchów określenia "Królestwo Polskie", która to nazwa na zawsze miała zniknąć z mapy Europy. Uznano, że zachodzi konieczność zniesienia wszystkiego, co by przypominało istnienie Królestwa Polskiego wobec unicestwienia tego politycznego ciała.

Na przyłączonych terytoriach władze zaborcze organizowały administrację i sądownictwo, mające stopniowo doprowadzić do unifikacji tych ziem z resztą swych państw.

Początkowo nie były to jeszcze działania do końca przemyślane, jako że nie od razu uwierzono w trwałość owych nabytków bądź też zamyślano o ich "wymianie" na inne terytoria. Natychmiast rozpoczęto natomiast kolonialną wręcz eksploatację gospodarczą ziem polskich.

Domenami (dawnymi królewszczyznami), dobrami kościelnymi i majątkami skonfiskowanymi uczestnikom powstania kościuszkowskiego wynagradzano zasługi swoich generałów i urzędników. Rozbudowywano armie, wcielając do nich polskich rekrutów, nakładano nowe podatki i obciążenia.

W ostatecznej konwencji rozbiorowej uzgodniono, że władza dostojników kościelnych nie może być wykonywana na terenie innego państwa. Podział ziem polskich po 1795 roku nie pokrywał się jednak z diecezjami, co wymagało zmiany ich granic oraz tworzenia nowych biskupstw.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000