Znaczenie polityczne i majętność polskiego mieszczaństwa w XV i XVI w.
W dziejach mieszczaństwa polskiego wiek XV i początek XVI można uznać za okres stabilizacji i względnego dobrobytu.
Poszczególne nacje tworzyły własne gminy, które opierały swą działalność na odrębności prawnej, opartej na miejscowym zwyczaju i zachowywały odrębność kulturową i religijną. Często przy przyjmowaniu do cechów stosowano bariery narodowościowe i religijne. Konflikty wewnętrzne nie wpływały jednak na osłabienie pozycji miast. Główną przyczyną ich słabości był brak współdziałania i ostra rywalizacja ekonomiczna, co w zasadzie sprzyjało szlachcie, dążącej do realizacji własnych planów politycznych.
Od końca XV wieku szlachta podjęła działania w kierunku likwidacji konkurencji gospodarczej ze strony miast i próbę zamknięcia stanu mieszczańskiego.
Proces ten zapoczątkowały konstytucje sejmu z 1496 roku pozbawiające mieszczan dostępu do wyższych godności duchownych i zabraniające im nabywania i posiadania ziemi poza obrębem miasta.
Zakaz ten widocznie nie był przestrzegany, skoro ponowiono go w XVI wieku. Ogólnie można stwierdzić, że polityka szlachty nie przyniosła oczekiwanych rezultatów i nie wpłynęła zasadniczo na zahamowanie rozwoju miast i dopływu do nich ludności.
Miasta ciągle uzupełniały swój stan liczebny i to nie tylko o ludność chłopską czy drobną szlachtę z najbliższej okolicy; w przypadku miast hanzeatyckich byli to przybysze niemal z całej strefy hanzeatyckiej. Im większe miasto, tym więcej przybywało do niego ludzi. Do Krakowa w pierwszej połowie XV wieku przybyło 70 nowych obywateli, do Poznania ok. 50.
Miasta nie tylko odbudowywały się, ale także rozbudowywały. Powstawały coraz większe przedmieścia, gdzie lokalizowano letnie rezydencje bogatego mieszczaństwa i gdzie biedota miała również lepsze warunki do zamieszkania. Na przedmieściach znajdowały się nieruchomości szlachty, bogatych chłopów i urzędników ziemskich. W samych miastach wzrosła liczba murowanych kamienic, nieraz kunsztownie zdobionych według najnowszych rozwiązań architektonicznych.
Zmienia się także wystrój kamienicy mieszczańskiej. Pojawiają się drogie meble (gdańskie), kamienne piece, okna szklone szybami, kobierce na ścianach. W strojach bogatego mieszczaństwa pojawiają się elementy zbytku i przepychu (pomimo zabraniających tego praw). Wszystko to świadczy o zasobności polskiego mieszczaństwa i jego sile ekonomicznej. Własną kartę zapisało także mieszczaństwo w rozwoju kultury polskiej w okresie Odrodzenia. Wczesny humanizm polski miał typowo mieszczański charakter, a przedstawiciele tego stanu znaleźli się wśród czołowych twórców XVI wieku.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
