Zygmunt III Waza - polityka zagraniczna

Do pojednania obu władców dążyła - zainteresowana wzmocnieniem obozu katolickiego zdolnego do przeciwstawienia się ekspansji tureckiej - dyplomacja papieska, którą reprezentował kardynał Ippolit Aldobrandini.

Po kilkumiesięcznych rokowaniach Polska zawarła (9 marca 1589 roku) z Wiedniem traktat, nazywany bytomsko-będzińskim, w którym Habsburgowie zobowiązali się nie ingerować w sprawy wewnętrzne Rzeczypospolitej ani też sprzymierzać się z jej wrogami.

Amnestia przeprowadzona na sejmie pacyfikacyjnym (marzec-kwiecień 1589) umożliwiła uwolnienie zarówno stronników, jak i samego arcyksięcia Maksymiliana, który jednak nadal intrygował przeciwko Zygmuntowi III, zrzekając się pretensji do tronu polskiego dopiero w roku 1598.

Zygmunt III zacieśnił więzy z Wiedniem, poślubiając arcyksiężniczkę Annę (1592), a po jej rychłym zgonie żeniąc się z jej siostrą Konstancją (1605). Warto podkreślić, iż Austria była jedynym państwem  sąsiadującym z Rzecząpospolitą, z którym nie miała konfliktów zbrojnych przez niemal dwa stulecia.

Objęcie przez dynastę szwedzkiego władzy w Rzeczypospolitej wciągnęło ją, wbrew zamierzeniom twórców owego aliansu, w ciężkie wojny toczone z północnym sąsiadem, unia personalna połączyła bowiem państwa różniące się zdecydowanie pod względem tradycji ustrojowych i politycznych.

Nie wdając się w szczegółowe rozważania, należy zauważyć, iż tron szwedzki był dziedziczny, natomiast polski obieralny i osłabiony wieloma cesjami na korzyść reprezentacji stanowej w postaci senatu i sejmu.

Oba państwa miały sprzeczne interesy w basenie Morza Bałtyckiego (dotyczące przede wszystkim Inflant) i odmienne spojrzenie na politykę wobec Moskwy. Różniły się wybitnie pod względem wyznaniowym - Szwecja była protestancka, a Rzeczpospolita w większości katolicka i, co więcej, wchodziła w fazę kontrreformacji.

Brak realizmu przy tworzeniu związku tych państw rozumiał dobrze Jan III Waza, radząc synowi przede wszystkim pilnować dziedzictwa szwedzkiego, nawet za cenę rezygnacji z korony polskiej.  Na   zjeździe w Rewlu we wrześniu 1589 roku podkreślił wyraźnie, iż wypełnienie zapisanego w paktach konwentach punktu o oddaniu Estonii Rzeczypospolitej stworzy w Szwecji sytuację wybuchową, której konsekwencje mogą oznaczać utratę przez Zygmunta III tronu ojczystego.

Zygmunt być może zamierzał skorzystać z rad ojca (choć los pokierował zdarzeniami w odmiennym kierunku), o czym świadczyłyby ujawnione w 1591 roku jego knowania z Habsburgami. Treść poufnych rozmów między Zygmuntem III a cesarzem Rudolfem II, dotyczących poparcia przez króla polskiego - po uprzedniej jego rezygnacji z panowania w Rzeczypospolitej - starań arcyksięcia Ernesta o koronę polską w zamian za sowite odszkodowanie, została odkryta przed Polakami przez zawistnego arcyksięcia Maksymiliana, który widział siebie w roli proponowanej Ernestowi. Wykorzystał to bezwzględnie dla wzmocnienia swej pozycji w rozgrywce z królem kanclerz i hetman wielki koronny, Jan Zamoyski. Wzburzenie szlachty znalazło ujście na tzw. sejmie inkwizycyjnym (1592), na którym Zygmunt III został zmuszony do wyjaśnienia powodów swego postępowania i złożenia przyrzeczenia, iż nie podejmie więcej prób opuszczenia tronu Rzeczypospolitej.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000