IX Nadzwyczajny Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Fragmenty

"Źródła i charakter kryzysu

1. Na obecny kryzys złożyło się zarówno działanie wadliwych mechanizmów w partii, państwie i społeczeństwie, jak i błędy i winy konkretnych ludzi sprawujących władzę. Wobec osób winnych błędnych decyzji lub naruszających prawo należy do końca wyegzekwować odpowiedzialność. Nie może to jednak przesłonić konieczności naprawienia mechanizmów, bowiem błędy ludzi były objawem, a często i skutkiem deformacji życia społeczno-politycznego. Dopiero jednoczesne usuwanie przyczyn personalnych i strukturalnych stworzy gwarancje niepowtarzania się kryzysów w przyszłości.

2. Tłem kryzysu, który uzewnętrznił się w 1980 roku i objął wszystkie dziedziny naszego życia publicznego, były odstępstwa od zasad socjalizmu w praktyce politycznej. Odstępstwa te zaczęły się zwrotem dokonanym w polityce PPR w roku 1948, a pogłębionym w roku 1949. Pojawiły się wtedy deformacje systemu, które nigdy do końca nie zostały przezwyciężone, a które polegały na ograniczaniu demokracji wewnątrzpartyjnej i ogólnospołecznej, na przerostach biurokratycznego centralizmu w partii, państwie, gospodarce i polityce kulturalnej, na pozbawieniu partii uprawnień kontrolnych nad jej kierownictwem, a społeczeństwa nad władzą. Po dramatach społecznych, a zwłaszcza po wydarzeniach w 1956 roku i 1970 roku, zaistniały możliwości usunięcia tych schorzeń, jednakże po krótkich okresach prób reformatorskich powracano do tendencji centralistycznych i antydemokratycznych, sprzecznych z tradycją duchową i kulturą polityczną narodu.

3. Brak było spójnej koncepcji rozwiązywania sprzeczności, które powstawały w stosunkach społeczno-ekonomicznych, zwłaszcza sprzeczności między poziomem sił wytwórczych i rozwojem świadomości społecznej a strukturami gospodarczymi i społeczno-politycznymi oraz sposobem sprawowania władzy. Usunięcie ujemnych skutków tych sprzeczności nie było możliwe bez trafnej, uwzględniającej realia polityki społeczno-gospodarczej. Politykę tę zamiast konsekwencji cechowały jednak gwałtowne zmiany i różnice w podejściu do tych samych sprzeczności. Brak trafnej i spójnej koncepcji rozwiązywania tych sprzeczności powodował, że mimo iż cechy kolejnych kryzysów były różne, to skutek był jednakowy - kryzys gospodarczy i konflikt społeczny.

4. Ograniczenie ludowładztwa, stopniowe likwidowanie systemów i instytucji samorządowych lub sprowadzanie ich do funkcji pozornych, a przejmowanie władzy rzeczywistej przez aparat wykonawczy: partyjny, państwowy i gospodarczy, prowadziło do coraz gorszej polityki kadrowej. Preferowała ona ludzi uległych, utrudniała awans i działanie ludziom odważnym i kompetentnym. Znaczna część kadry, oddzielającej się barierami biurokratycznymi od społeczeństwa i jego kontroli, stawała się podatna na demoralizację. Krytyka błędów nie odnosiła w tej sytuacji skutków, a nawet powodowała działania represyjne w stosunku do krytykujących. Dochodziło do łamania praworządności. Pogłębiał się na tym tle rozdźwięk między władzą a społeczeństwem. Sytuacja ta ułatwiała działalność przeciwników socjalizmu, wykorzystywana była również przez imperialistyczne ośrodki dywersji. Nikt nie powinien mieć złudzeń, iż obok uzasadnionego protestu klasy robotniczej toczy się w naszym kraju również ostra walka ideologiczna i polityczna o władzę, o oblicze naszego kraju, o jego miejsce i orientację na arenie międzynarodowej. To spiętrzenie zagrożeń dla socjalizmu jest jednocześnie zagrożeniem dla bytu państwowego. Wszyscy musimy mu się przeciwstawić. Jest to nasz narodowy i międzynarodowy obowiązek.

 5. Z wadliwego funkcjonowania władzy wywodziły się negatywne zjawiska w gospodarce. Arbitralnie i bez liczenia się z rzeczywistymi potrzebami społecznymi oraz z realiami ekonomicznymi podejmowano decyzje inwestycyjne, co w zasadniczy sposób wpłynęło na załamanie się rolnictwa i produkcji przemysłowej na potrzeby rynku. Nieodpowiedzialna polityka zaciągania kredytów w krajach kapitalistycznych spowodowała nadmierne obciążenie i uzależnienie gospodarki narodowej. Pierwsze objawy załamania się równowagi gospodarczej w połowie lat siedemdziesiątych zostały zlekceważone, a sygnały niepokoju społecznego spowodowały tylko dalsze ograniczenie ludowładztwa: skrajną centralizację decyzji, ograniczenie obiegu informacji i wzrost podejrzliwości wobec zwolenników reform.

6. Obezwładniona przez kierownictwo partia traciła zaufanie społeczne. Działalność ideologiczna partii, sterowana przez aparat, uległa wyjałowieniu. Skrajny centralizm i nie uzasadnione ograniczenia swobody słowa wyrządziły ogromne szkody życiu duchowemu społeczeństwa, prowadziły do zakłócenia rozwoju kultury i systemu jej upowszechniania, nauki - zwłaszcza dyscyplin społeczno-humanistycznych - i szkolnictwa. Potęgujący się rozdźwięk między słowem a czynem ludzi pozostających u steru władzy, między informacją oficjalną a nieoficjalnym obiegiem opinii powodował narastanie chaosu i kryzysu moralnego.

7. Procesy te nasilały się w okresie, w którym w wyniku trzydziestosiedmioletniego rozwoju Polski Ludowej uformowało się w naszym kraju nowe społeczeństwo, a przede wszystkim nowa jakościowo klasa robotnicza, dysponująca poważnym zasobem wiedzy technicznej i społecznej. W tej nowej i młodej klasie robotniczej narastały aspiracje do współrządzenia zakładem pracy i krajem, aspiracje wykształcone na gruncie ideologii socjalistycznej. Ten wielki potencjał był w dużym stopniu marnotrawiony przez zły system rządzenia i złą organizację pracy. Nie został również wykorzystany w płaszczyźnie politycznej na skutek skostnienia organizacji politycznych i społecznych, autokratycznie spychanych do działania pozornego i asekuranctwa. Instytucje systemu politycznego nie tylko nie potrafiły inspirować obywateli do udziału w życiu publicznym, ale nawet hamowały to uczestnictwo.

8. W tej sytuacji protest klasy robotniczej przeciw wynaturzeniom systemu, przeciw odejściu od uniwersalnych zasad socjalizmu był w pełni uzasadniony. Był on wyrazem nasilających się sprzeczności lat siedemdziesiątych. Towarzyszyły mu także nowe napięcia społeczne. W wyniku tego protestu i następnie linii politycznej VI Plenum otworzyły się przed społeczeństwem perspektywy gruntownej odnowy socjalistycznej. Procesowi tej odnowy może przewodzić tylko partia. Z roli partii, jako ideowej i politycznej reprezentacji klasy robotniczej, z konstytucyjnego obowiązku przewodzenia w państwie wynika jej zadanie wyprowadzenia kraju z obecnego kryzysu i stworzenia gwarancji zabezpieczających przed powtarzaniem się kryzysów w przyszłości. By temu historycznemu zadaniu sprostać, partia musi kontynuować proces wewnętrznego odrodzenia i odzyskiwać zaufanie społeczeństwa.

9. Jednym z istotnych warunków wyprowadzenia kraju i społeczeństwa z obecnego kryzysu jest rzetelny stosunek do rzeczywistego i niekwestionowanego dorobku Polski Ludowej. W stosunkowo krótkim okresie historycznym dźwignęliśmy kraj z ruin i zacofania. Polska stała się krajem rozwiniętego przemysłu. W sposób istotny zmieniły się, m.in. w wyniku reformy rolnej, warunki życia ludności wiejskiej. Inna jest też, mimo obecnych trudności, sytuacja socjalna, poziom wykształcenia i kultury społeczeństwa, wzrosło jego poczucie godności i świadomość obywatelskiego prawa do współrządzenia sprawami państwowymi i lokalnymi.

10. Jednym z ważnych warunków wiarygodności partii i jej programu socjalistycznej odnowy jest gruntowne i rzetelne wyjaśnienie wszystkich dramatycznych wydarzeń w powojennej historii kraju, zwłaszcza zaś najbardziej bolesnych tragedii poznańskiej 1956 r. i tragedii grudniowej 1970 r. na Wybrzeżu. Czyniąc zadość tej konieczności, IX Nadzwyczajny Zjazd PZPR zobowiązuje Komitet Centralny do powołania komisji dla wyświetlenia wszystkich okoliczności i faktów, w tym również odpowiedzialności personalnej za decyzje, które spowodowały te tragedie. Komisja ta powinna niezwłocznie rozpocząć pracę i w ciągu roku przedstawić do publicznej wiadomości zarówno fakty, jak i wynikające z nich wnioski dla partii i państwa, by tego rodzaju tragedie nie powtórzyły się nigdy więcej.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000