Nacjonalizacja przemysłu w Polsce. Ustawa z 3 I 1946 r. Fragmenty
Nacjonalizacja przemysłu w Polsce została dokonana na podstawie ustawy z 3 stycznia 1946 roku o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej. Upaństwowienie obejmowało zakłady przemysłowe zatrudniające więcej niż 50 robotników na jedną zmianę. ich właściciele otrzymywali symboliczne odszkodowanie. Zasady te nie obowiązywały w kwestii majątku poniemieckiego.
Art. 1.
Dla planowego odbudowania gospodarki narodowej, zapewnienia państwu suwerenności gospodarczej i podniesienia ogólnego dobrobytu przejmuje państwo na własność przedsiębiorstwa na zasadach niniejszej ustawy.
Art. 2.
1. Bez odszkodowania przechodzą na własność państwa przedsiębiorstwa: przemysłowe, górnicze, komunikacyjne, bankowe, ubezpieczeniowe oraz handlowe:
Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska,
obywateli Rzeszy Niemieckiej i byłego Wolnego Miasta Gdańska z wyjątkiem osób narodowości polskiej lub innej przez Niemców prześladowanej,
niemieckich i gdańskich osób prawnych z wyłączeniem osób prawnych prawa publicznego,
spółek kontrolowanych przez obywateli niemieckich lub gdańskich albo przez administrację niemiecką lub gdańską,
osób, które zbiegły do nieprzyjaciela.
Art. 3.
1. Za odszkodowaniem przejmuje Państwo na własność
A. Przedsiębiorstwa górnicze i przemysłowe w następujących gałęziach gospodarki narodowej:
kopalnie oraz nadania górnicze, podlegające przepisom prawa górniczego,
przemysł naftowy i gazu ziemnego z kopalniami, rafineriami, gazoliniarniami i innymi zakładami przetwórczymi, gazociągami oraz przemysł paliw syntetycznych,
przedsiębiorstwa, służące do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania lub rozdzielania energii elektrycznej w celu zarobkowego zbytu albo w celu zasilania publicznych środków komunikacji, korzystających z prądu silnego,
przedsiębiorstwa, służące do wytwarzania, przetwarzania, przesyłania lub rozdzielania gazu dla celów przemysłowych i domowych,
zakłady wodociągowe obejmujące więcej aniżeli teren jednej gminy (okręgowe zakłady wodociągowe),
huty żelaza oraz huty metali kolorowych,
przedsiębiorstwa przemysłu zbrojeniowego, lotniczego oraz materiałów wybuchowych,
koksownie,
cukrownie i rafinerie cukru,
gorzelnie przemysłowe, destylarnie, rafinerie spirytusu oraz fabryki wódek,
browary o zdolności produkcyjnej powyżej 15 000 hl rocznie,
fabryki drożdży,
młyny zbożowe o zdolności przemysłowej powyżej 15 ton zboża na dobę, obliczonej na podstawie długości walców lub powierzchni kamieni młyńskich,
olejarnie o zdolności produkcyjnej powyżej 500 ton rocznie oraz wszelkie rafinerie tłuszczów jadalnych,
chłodnie składowe,
wielki i średni przemysł włókienniczy,
przemysł poligraficzny i drukarnie,
B. Przedsiębiorstwa przemysłowe nie wymienione pod A, jeżeli zdolne są zatrudnić przy produkcji na jedną zmianę więcej niż 50 pracowników,
C.
1) Przedsiębiorstwa komunikacyjne (kolei żelaznych normalnych i wąskotorowych, kolei elektrycznych, komunikacji powietrznej),
2) przedsiębiorstwa telekomunikacyjne (telefoniczne, telegraficzne, radiowe).
2. Przejęciu przez Państwo na własność nie podlegają przedsiębiorstwa, wymienione w ust. 1, jeżeli stanowią własność związków samorządowych, międzykomunalnych, spółdzielni albo związków spółdzielni. Jeżeli własność wymienionych związków lub spółdzielni dotyczy tylko części przedsiębiorstwa lub tylko części udziału majątkowego w nim, natenczas przejęciu na własność przez Państwo podlega tylko pozostała część.
3. Uchwała Rady Ministrów, powzięta na wniosek zainteresowanego ministra, może wyłączyć spod działania przepisu ust.1 poszczególne przedsiębiorstwa albo ich kategorie lub grupy.
4. Poszczególne przedsiębiorstwa, istniejące w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy, a nie podpadające pod przepis ust. 1, mogą być przejęte na własność przez Państwo na zasadzie uchwały Rady Ministrów, powziętej na wniosek zainteresowanego ministra, jeśli posiadają one faktyczną wyłączność produkcji w ważnych gałęziach gospodarki narodowej; w tym samym trybie może nastąpić przejęcie na własność przez Państwo przedsiębiorstw bankowych oraz szczególnych urządzeń magazynowych, składowych lub przeładunkowych, zwłaszcza w portach lub przy drogach kolejowych i wodnych.
Art. 7.
1. Za przedsiębiorstwo przejęte przez Państwo na własność (art. 3) otrzyma jego właściciel od Skarbu Państwa odszkodowanie w terminie jednego roku, licząc od dnia doręczenia mu zawiadomienia o przedmiocie prawomocnego ustalenia wysokości przypadającego odszkodowania.
2. Odszkodowanie to będzie w zasadzie wypłacane w papierach wartościowych, zaś w wyjątkowych gospodarczo uzasadnionych przypadkach może być wypłacane również w gotówce lub innych wartościach.
3. Wysokość należnego odszkodowania będą ustalały specjalne komisje. W postępowaniu przed tymi komisjami będą miały prawo uczestniczyć osoby zainteresowane. W razie potrzeby, a w każdym razie na żądanie osób zainteresowanych, komisja powoła odpowiednich biegłych.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
