Proces szesnastu. Treść wyroku z 21 VI 1945 r.
Proces szesnastu – pokazowy proces polityczny przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, przeprowadzony 18–21 czerwca 1945 roku w Moskwie przed Kolegium Wojskowym Sądu Najwyższego ZSRR.
W imieniu Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR
w składzie:
Przewodniczącego - Prezesa Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRR generała pułkownika służby sprawiedliwości W. ULRICHA
Członków Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRR: generała majora służby sprawiedliwości L. DMITRIJEWA, pułkownika służby sprawiedliwości J. DIETISTOWA.
przy sekretarzach:
Pułkownika służby sprawiedliwości A. BATNERA, podpułkownika służby sprawiedliwości L. KUDRIAWCEWA.
przy udziale przedstawicieli oskarżenia państwowego:
Generała Prokuratora Wojskowego Armii Czerwonej - generała majora służby sprawiedliwości N. AFANASJEWA i państwowego radcy służby sprawiedliwości 2. klasy R. RUDENKI oraz przedstawicieli Moskiewskiego Kolegium Adwokatów: I. Braude, W. Michalskiego, N. Miłowidowa, S. Kaznaczajewa, W. Markiewicza, M. Ocepa i S. Plewaki - rozpatrzyło na otwartym posiedzeniu sądowym 18 - 21 czerwca 1945 roku w Moskwie sprawę:
1) Okulickiego Leopolda, syna Błażeja, urodzonego w roku 1898 w województwie krakowskim, Polaka, obywatela polskiego, generała brygady armii polskiej, który ukończył akademię polskiego sztabu generalnego - oskarżonego o przestępstwa przewidziane w art. 56.6, 58.8, 58.9 i
58.11 Kodeksu Karnego RSFRR;
2) Jankowskiego Jana Stanisława, syna Józefa, urodzonego w roku 1882 w powiecie wysoko-mazowieckim, Polaka, obywatela polskiego, z wyższym wykształceniem, zastępcy premiera polskiego "rządu" polskiego;
3) Bienia Adama, syna Walentego, urodzonego w roku 1899 w powiecie sandomierskim, Polaka, obywatela polskiego, z wyższym wykształceniem, członka prezydium "Stronnictwa Ludowego", ministra podziemnego "rządu" polskiego;
4) Jasiukowicza Stanisława, syna Ignacego, urodzonego w roku 1882 w Leningradzie, Polaka, obywatela polskiego, z wyższym wykształceniem, członka prezydium "Stronnictwa Narodowego", ministra podziemnego "rządu" polskiego -
wszystkich trzech, oskarżonych o przestępstwa przewidziane w art. 58.8, 58.9, 58.11 Kodeksu Karnego RSFRROKU
5) Pużaka Kazimierza, syna Wojciecha, urodzonego w roku 1883 w Tarnopolu, Polaka, obywatela polskiego z wyższym wykształceniem, sekretarza generalnego PPS, prezesa podziemnej "Rady Jedności Narodowej";
6) Zwierzyńskiego Aleksandra, syna Kazimierza, urodzonego w roku 1880 w województwie łódzkim, Polaka, obywatela polskiego, z wyższym wykształceniem, prezesa "Stronnictwa Narodowego" i wiceprezesa "Rady Jedności Narodowej";
7) Bagińskiego Kazimierza, syna Stanisława, urodzonego w roku 1890 w Warszawie, Polaka, obywatela polskiego, z wyższym wykształceniem, zastępcy przewodniczącego prezydium "Stronnictwa Ludowego" i wiceprezydenta "Rady Jedności Narodowej";
8) Mierzwy Stanisława, syna Franciszka, urodzonego w roku 1905 w województwie krakowskim, Polaka, obywatela polskiego, z wyższym wykształceniem, członka KC i sekretarza krakowskiej organizacji "Stronnictwo Ludowe";
9) Stypułkowskiego Zbigniewa, syna Franciszka, urodzonego w roku 1904 w Warszawie, Polaka, obywatela polskiego, członka prezydium "Stronnictwa Narodowego";
10) Czarnowskiego Eugeniusza, syna Stanisława, urodzonego w roku 1904 w Łodzi, Polaka, obywatela polskiego, z wyższym wykształceniem, prezesa rządu związku organizacji demokratycznych "Związku Demokratów" oraz członka "Rady Jedności Narodowej";
11) Chacińskiego Józefa, syna Antoniego, urodzonego w roku 1889 w Warszawie, Polaka, obywatela polskiego, z wyższym wykształceniem, prezesa "Stronnictwa Pracy";
12) Urbańskiego Franciszka, syna Andrzeja, urodzonego w roku 1891 w województwie warszawskim, Polaka, obywatela polskiego, sekretarza odpowiedzialnego "Stronnictwa Pracy" i sekretarza komisji głównej "Rady Jedności Narodowej";
13) Michałowskiego Stanisława, syna Franciszka, urodzonego w roku 1903 w województwie poznańskim, Polaka, obywatela polskiego, z wyższym wykształceniem, zastępcy prezesa zarządu związku organizacji demokratycznych "Związku Demokratów";
14) Kobylańskiego Kazimierza, syna Samuela, urodzonego w roku 1892 w Warszawie, Polaka, obywatela polskiego, z wyższym wykształceniem, członka "Stronnictwa Narodowego";
15) Stemler-Dąbskiego Józefa, syna Henryka, urodzonego w roku 1888, w obwodzie lwowskim, Polaka, obywatela polskiego, z wyższym wykształceniem, zastępcy dyrektora departamentu informacji podziemnego "rządu" polskiego i kierownika wydziału wydawnictwa książek tego departamentu - wszystkich jedenastu, oskarżonych o przestępstwa przewidziane w art. 17 - 58.8, 58.9, i 58.11 Kodeksu Karnego RSFRR.
W śledztwie pierwiastkowym i sądowym stwierdzono, co następuje:
Polski "rząd" emigracyjny w Londynie utworzył na chwilowo okupowanym przez niemieckich zaborców faszystowskich terytorium Polski, Litewskiej SRR i zachodnich obwodów Ukraińskiej i Białoruskiej SRR nielegalną organizację wojskową - "Armię Krajową" ("AK"). Do września 1944 roku na czele jej stał generał wojska polskiego "Bór"-Komorowski, a od października 1944, po poddaniu się "Bór"-Komorowskiego Niemcom, zastępca jego - generał brygady Okulicki Leopold.
Działalnością "Armii Krajowej" kierował również prezes polskiej podziemnej "rady ministrów" Jankowski Jan Stanisław, oraz jego najbliżsi pomocnicy Jasiukowicz Stanisław i Bień Adam.
Po wyzwoleniu przez wojska radzieckie zachodnich obwodów Ukrainy i Białorusi oraz terytorium Litwy i Polski, oskarżeni Okulicki, Jankowski, Bień i Jasiukowicz zostali organizatorami i kierownikami polskiego podziemia, prowadzonego aktywną wrogą działalność w zapleczu czynnych wojsk Związku Radzieckiego.
Dowódca "Armii Krajowej" generał brygady Okulicki otrzymał od "rządu" emigracyjnego w Londynie szereg szyfrowych radiogramów polecających zachować siły zbrojne "AK". W radiogramie z dnia 8 grudnia 1944 roku Okulickiemu został podany pełny tekst uchwały "rządu" emigracyjnego nakazujący zakonspirowanie "AK" oraz jej rezerw ludzkich i zasobów materialnych.
Generał Okulicki, wykonując te wskazówki w celu oszukania dowództwa czynnej armii radzieckiej, wydał w grudniu 1944 roku rozkaz o fikcyjnym rozwiązaniu "Armii Krajowej", zachowując przy tym i konspirując podstawowe kadry "AK" oraz starannie ukrywając broń, amunicję i czynne stacje radiowe.
Dokonawszy tego kłamliwego i oszukańczego "manewru", Okulicki, Jankowski, Bień i Jasiukowicz wykorzystywali znajdujące się na stopie nielegalnej oddziały zbrojne organizacji "Armii Krajowej" dla aktywnej wrogiej działalności przeciw Związkowi Radzieckiemu na tyłach czynnej Armii Czerwonej, która wyzwoliła Polskę od zaborców niemieckich.
W lutym 1945 roku na posiedzeniu nielegalnej "rady ministrów" w Polsce, oskarżony Okulicki postawił wniosek w sprawie utworzenia "ośrodka politycznego" z przedstawicieli "Stronnictwa Ludowego", "Stronnictwa Narodowego", PPS i "Związku Demokratów" dla kierowania zorganizowaną przez niego z podstawowych kadr "Armii Krajowej" podziemnej wojskowo-politycznej organizacji "Niepodległość" ("Nie").
Wniosek Okulickiego uzyskał aprobatę"rady ministrów" w osobie oskarżonych Jankowskiego, Bienia i Jasiukowicza i "rada ministrów" poleciła Jankowskiemu wszcząć w tej sprawie pertraktacje z przedstawicielami wymienionych partii.
Podstawowe zadania organizacji "Niepodległość" polegały na kompletowaniu kadrów i zachowaniu broni oraz zasobów materialnych w celu przygotowania powstania przeciwko Związkowi Radzieckiemu, na tworzeniu oddziałów bojowych i grup terrorystycznych w celu zabójstwa przeciwników "AK" oraz radzieckich wojskowych, na dokonywaniu dywersji i zbieraniu informacji szpiegowskich na tyłach Armii Czerwonej oraz na prowadzeniu wrogiej wobec Związku Radzieckiego propagandy.
Terrorystyczne i dywersyjne grupy "Armii Krajowej" na tyłach czynnej armii radzieckiej na terytorium zachodnich obwodów Ukrainy i Białorusi, na Litwie i w Polsce dokonywały systematycznie w ciągu 1944 roku i na początku 1945 roku aktów terrorystycznych na żołnierzach i oficerach Armii Czerwonej i dywersji na liniach komunikacyjnych czynnej Armii Czerwonej.
Oddziały "AK" dokonywały również zbrojnych napadów na radzieckie instytucje wojskowe i cywilne.
Według niepełnych danych w okresie od 28 lipca do 31 grudnia 1944 roku zabito przez oddziały "AK" 277 i raniono 94 oficerów i żołnierzy Armii Czerwonej.
Na równi z działalnością terrorystyczną i dywersyjną lokalne organizacje "AK" pod bezpośrednim kierownictwem Okulickiego, wykonując dyrektywy polskiego "rządu" emigracyjnego w Londynie, zajmowały się zbieraniem na tyłach czynnej armii radzieckiej wiadomości o charakterze wywiadowczym i przekazywaniem ich drogą radiową przy pomocy szyfru.
"Rząd" podziemny w Polsce i organizacje "Armii Krajowej", rozporządzając ukrytą przed radzieckim dowództwem wojskowym rozgałęzioną siecią nadawczych stacji radiowych, wykorzystywały je dla przekazywania rządowi polskiemu w Londynie i dowództwu naczelnemu "AK" informacji o wykonywaniu przez nie rozkazów i dyrektyw, wiadomości szpiegowskich o wojskach radzieckich, jawnie prowokacyjnych wymysłów o zachowaniu się żołnierzy armii Związku Radzieckiego na wyzwolonym od zaborców niemieckich terytorium Polski, tendencyjnej i oszczerczej informacji o sytuacji politycznej w wyzwolonej Polsce.
Kierownicy podziemia w Polsce, oskarżeni Okulicki, Jankowski, Bień i Jasiukowicz, szerząc swoje prowokacyjne wymysły, usiłowali podrywać zarządzenia radzieckiego dowództwa wojskowego.
Systematyczne "zaopatrywanie" polskiego "rządu" emigracyjnego w kłamliwą, tendencyjną i oszczerczą informację miało na celu umożliwienie "rządowi" wykorzystywania takich informacji", fałszywe informowanie rządu brytyjskiego co do faktycznego stanu rzeczy w Polsce, wyzwolonej przez wojska Związku Radzieckiego od zaborców niemieckich.
Kierownictwo podziemnego "rządu" w Polsce i "Armii Krajowej", prowadząc swoją wrogą wobec Związku Radzieckiego działalność, planowało utworzenie, po zakończeniu wojny w Europie, polsko-niemieckiego bloku wojennego, skierowanego swoim ostrzem przeciwko Związkowi Radzieckiemu. Na początku 1945 roku Okulicki w swoich "dyrektywach" nastawiał lokalne organizacje "AK" na przygotowanie zbrojnego wystąpienia w bloku z Niemcami przeciwko Związkowi Radzieckiemu, licząc na to, że Niemcy będą dążyć do rewanżu w stosunku do ZSRR, rewanżu pożądanego dla polskiego "rządu" emigracyjnego.
Na podstawie powyższego Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR uznało za dowiedzioną winę Okulickiego, Jankowskiego, Bienia i Jasiukowicza w popełnieniu przestępstw przewidzianych w art.art. 58.8, 58.9, 58.11 Kodeksu Karnego RSFRR, a nadto Okulickiego - w art. 58.6 Kodeksu Karnego RSFR.
W stosunku do oskarżonych Pużaka Kazimierza, Zwierzyńskiego Aleksandra, Bagińskiego Kazimierza, Mierzwy Stanisława, Stypułkowskiego Zbigniewa, Czarnowskiego Eugeniusza, Chacińskiego Józefa i Urbańskiego Franciszka stwierdzono, że wszyscy oni, wiedząc o niewykonywaniu przez kierownictwo polskiego podziemia rozkazów radzieckiego dowództwa wojskowego co do oddania broni, amunicji i stacji radiowych, przeznaczonych do działalności wrogiej wobec Związku Radzieckiego na tyłach czynnej Armii Czerwonej, ukryli to przed organami radzieckiego dowództwa wojskowego, dokonując w ten sposób przestępstw przewidzianych w art. 58.12 Kodeksu Karnego RSFRROKU Natomiast oskarżenie ich o przestępstwa przewidziane w art. 17-58.8, 58.9, 58.11 Kodeksu Karnego RSFRR wskutek braku dostatecznych poszlak uznać za niedowiedzione.
Wina Michałowskiego Stanisława, Kobylańskiego Kazimierza i Stemler-Dąbskiego Józefa, jako wspólników Okulickiego oraz innych kierowników polskiego podziemia w dokonaniu przestępstw przewidzianych w art.art. 17-58.8, 58.9, 58.11 Kodeksu Karnego RSFRR, nie uzyskała w śledztwie sądowym dostatecznego potwierdzenia.
Przy określeniu wymiary kary dla oskarżonych Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR, uwzględniając wszystkie okoliczności niniejszej sprawy, bierze również pod uwagę fakt zwycięskiego zakończenia przez Związek Radziecki Wielkiej Wojny Narodowej. Zważywszy, że w okresie przejścia do budownictwa pokojowego nie ma konieczności zastosowania surowych kar, aż do rozstrzelania włącznie, przewidzianych w wymienionych artykułach Kodeksu Karnego, Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR -
SKAZAŁO:
1) Okulickiego Leopolda, syna Błażeja, Jankowskiego Jana Stanisława, syna Józefa, Bienia Adama, syna Walentego i Jasiukowicza Stanisława, syna Ignacego, na podstawie art. 58.2 Kodeksu Karnego RSFRR, na pozbawienie wolności:
- Okulickiego na dziesięć lat,
- Jankowskiego na osiem lat,
- Bienia i Jasiukowicza na pięć lat każdego;
2) Pużaka Kazimierza, syna Wojciecha, Bagińskiego Kazimierza, syna Stanisława, Zwierzyńskiego Aleksandra, syna Kazimierza, Czarnowskiego Eugeniusza, syna Stanisława, Mierzwę Stanisława, syna Franciszka, Stypułkowskiego Zbigniewa, syna Franciszka, Chacińskiego Józefa, syna Antoniego i Urbańskiego Franciszka, syna Andrzeja, oskarżonych o popełnienie przestępstw przewidzianych w art. Art. 17-58.8, 58.8 i 58.11 Kodeksu Karnego RSFRR, uznać za uniewinnionych przez Sąd, a na zasadzie sankcji art. 58.12 KK RSFRR z zastosowaniem w stosunku do Mierzwy, Stypułkowskiego, Chacińskiego, Urbańskiego art. 51 tegoż Kodeksu, skazać na pozbawienie wolności:
- Pużaka na półtora roku,
- Bagińskiego na jeden rok,
- Zwierzyńskiego na osiem miesięcy,
- Czarnowskiego na sześć miesięcy,
- Mierzwę, Stypułkowskiego, Chacińskiego i Urbańskiego na cztery miesiące pozbawienia wolności z zaliczeniem wszystkim 12 skazanym okresu pozbawienia wolności od dnia uwięzienia ich w niniejszej sprawie;
3) Michałowskiego Stanisława, syna Franciszka, Kobylańskiego Kazimierza, syna Samuela i Stemler-Dąbskiego Józefa, syna Henryka uważać za uniewinnionych przez Sąd.
Dowody rzeczowe do sprawy, dokumenty pozostawić w aktach sprawy, a aparaturę radiową skonfiskować.
Wyrok jest ostateczny i skardze w trybie kasacyjnym nie podlega.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
