Kryzys jugosłowiański 1948 r.
Kryzys w stosunkach radziecko-jugosłowiańskich, który doprowadził do oddalenia się Jugosławii od kontrolowanego przez Stalina bloku państw socjalistycznych, był wynikiem stopniowo narastających napięć.
U podłoża konfliktu legło eksponowanie przez władze Jugosławii własnej koncepcji komunizmu, odróżniającej kraj Josipa Broz-Tito od pozostałych państw bloku wschodniego oraz prowadzenie samodzielnej polityki na arenie międzynarodowej. Ta ostatnia wyrażała się m.in. planowaniem stworzenia federacji bałkańskiej, zaangażowaniem w sprawy Albanii, co Stalin odczytywał jako chęć uczynienia z niej jugosłowiańskiego protektoratu oraz w wojnę domową w Grecji.
Tito nie reagował na coraz wyraźniejsze sugestie Stalina, dotyczące ściślejszego podporządkowania polityki Belgradu Moskwie, która postanowiła w tej sytuacji zainterweniować energiczniej. Od marca do czerwca 1948 roku trwał atak propagandowy. Zarzucano Jugosławii odejście od zasad marksizmu-leninizmu, porzucenie pozycji klasowych, nacjonalizm, zbyt szybką kolektywizację, pogwałcenie demokracji wewnątrzpartyjnej, antyradzieckość. Wystąpiono także z ostrą krytyką osobiście pod adresem Broz-Tity. Stanowisko Moskwy szybko poparły Sofia, Praga, Bukareszt i Budapeszt, a 28 czerwca 1948 roku Komunistyczna Partia Jugosławii została wykluczona z Kominformu.
Kraje bloku wschodniego stopniowo zrywały polityczne i gospodarcze kontakty z Belgradem. Siedziba Biura Informacyjnego została przeniesiona do Bukaresztu. Izolacja Jugosławii w Europie Środkowo-Wschodniej stała się faktem. Pomoc gospodarcza Zachodu i polityka wewnętrzna Broz-Tity sprawiły, że Stalinowi nie udało się rzucić Belgradu na kolana i obalić jego przywódcy. Jugosławia rozpoczęła realizację własnej wizji komunizmu. Jednym z najwyraźniejszych przejawów odejścia od radzieckiego wzoru było wprowadzenie systemu samorządowego oraz rozpoczęcie politycznej i ekonomicznej decentralizacji. W myśl wydanego w 1951 roku dekretu, politykę poszczególnych przedsiębiorstw miały określać rady robotnicze.
Zasada ta rozciągnięta została zresztą również na inne instytucje (np. szpitale, szkoły itd.). W roku następnym KPJ przekształcona została w Związek Komunistów Jugosławii (ZKJ), który przyjął nową koncepcję programową. Realizując tzw. trzecią drogę (pomiędzy państwowym komunizmem a gospodarką wolnorynkową) oraz politykę niezaangażowania, Jugosławia nigdy nie powróciła do bloku państw bezwzględnie podporządkowanych Moskwie. Idea przyznania radom robotniczym ważnych funkcji decyzyjnych i kontrolnych w przedsiębiorstwie była mocno lansowana w Polsce od 1955 roku przez grupy zmierzające do głębokiej reformy systemu.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
