1919 rok - kalendarium historii Polski
Powstają pierwsze Kasy Chorych i obowiązkowe ubezpieczenia na wypadek choroby, Armia Czerwona zajmuje Kijów, powstaje Związek Nauczycielstwa Polskiego Szkół Powszechnych. Oto najważniejsze wydarzenia 1919 roku.
1 stycznia 1919 roku polskie oddziały opanowują Wilno i podejmują nieudaną próbę obrony miasta przed Armią Czerwoną.
3 stycznia 1919 roku wchodzi dekret Naczelnika Państwa powołujący Inspekcję Pracy - organ nadzorujący przestrzeganie przepisów o ochronie pracy najemnej i zapewnianie pracownikom korzyści przyznanych im przez obowiązujące ustawodawstwo socjalne.
4/5 stycznia 1919 roku nieudana próba obalenia rządu socjalisty Jędrzeja Moraczewskiego przez grupę polityków skupionych wokół Narodowej Demokracji: płk Mariana Januszajtisa, ks. Eustachego Sapiehę i Jerzego Zdziechowskiego. Ich akcja przyspiesza decyzję w sprawie rekonstrukcji rządu.
10 stycznia 1919 roku Józef Piłsudski zatwierdza statut Komisji Rządzącej dla Galicji, Śląska Cieszyńskiego, Orawy i Spisza jako tymczasowej władzy ustawodawczej i kontrolnej; Komisja będzie funkcjonować do momentu przekazania swych uprawnień władzom centralnym w Warszawie.
11 stycznia 1919 roku wchodzi dekret Naczelnika Państwa o obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choroby i macierzyństwa, powołujący instytucje Kas Chorych; ubezpieczenie obejmuje pomoc medyczną i szpitalną, lekarstwa i zasiłki pieniężne.
12 stycznia 1919 roku Armia Czerwona rozpoczyna realizację planu "Operacja Wisła", której celem jest opanowanie terytorium Polski centralnej, a nawet dotarcie i udzielenie pomocy rewolucjonistom w Niemczech.
15 stycznia 1919 roku Polska otrzymuje prawo do wyznaczenia dwóch delegatów na rozpoczynającą się konferencję pokojową w Paryżu.
16 stycznia 1919 roku rząd Jędrzeja Moraczewskiego podaje się do dymisji; Naczelnik Państwa powołuje nowy gabinet pod przewodnictwem Ignacego Paderewskiego, związanego z Komitetem Narodowym Polskim w Paryżu; rząd ten uzyskuje oficjalne uznanie Polski przez wielkie mocarstwa.
18 stycznia 1919 roku początek obrad konferencji pokojowej w Paryżu. Polskę reprezentują Roman Dmowski i Ignacy Paderewski, zastępowany tymczasowo przez Kazimierza Dłuskiego. Jako ekspert do spraw gospodarczych i finansowych do polskiej delegacji dołączył Władysław Grabski.
23 stycznia 1919 roku łamiąc porozumienia z 5 XI 1918 r. wojska czeskie przekraczają linię demarkacyjną i zajmują Śląsk Cieszyński, na którym Polacy stanowią większość (wg spisu ludności z 1910: 55% Polacy i 27% Czesi); w tym samym czasie większość oddziałów polskich zaangażowana jest w walki w Galicji Wschodniej.
26 stycznia 1919 roku pierwsze w odrodzonej Polsce wybory do Sejmu Ustawodawczego; frekwencja w poszczególnych okręgach wynosi od 60 do 94%. Skupiona wokół Narodowej Demokracji prawica zdobywa najwięcej głosów (34,2%) i staje się najsilniejszym ugrupowaniem politycznym w sejmie.
27 stycznia 1919 roku wchodzi dekret Naczelnika Państwa o powołaniu Państwowych Urzędów Pośrednictwa Pracy.
28 stycznia 1919 roku początek kontrofensywy niemieckiej przeciw powstańcom wielkopolskim.
3 lutego 1919 roku polsko-czechosłowacka ugoda w sprawie tymczasowego podziału Śląska Cieszyńskiego - nowa linia demarkacyjna przebiega wzdłuż linii kolejowej łączącej Czechy ze Słowacją. Karwińskie zagłębie węglowe i Bogumin znalazły się po stronie czechosłowackiej.
5 lutego 1919 roku Armia Czerwona zajmuje Kijów.
7 lutego 1919 roku Naczelnik Państwa podpisuje 49 dekretów, w tym o powszechnym obowiązku szkolnym dla dzieci w wieku 7 - 14 lat, o utworzeniu Najwyższej Izby Kontroli, Prokuratury Generalnej, powołaniu Pocztowej Kasy Oszczędności; mianuje także nowego szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego - gen. Stanisława Hallera.
8 lutego 1919 roku wchodzi dekret Naczelnika Państwa o pracowniczych związkach zawodowych, regulujący zasady ich rejestracji i działalności.
10 lutego 1919 roku Józef Piłsudski uroczyście otwiera obrady Sejmu Ustawodawczego; jego marszałkiem zostaje wybrany Wojciech Trąmpczyński.
12 lutego 1919 roku rozpoczyna działalność Komisja do Spraw Polskich z Julesem Cambonem na czele.
16 lutego 1919 roku w Trewirze podpisany zostaje układ rozejmowy, który między innymi kończy walki polsko-niemieckie w Wielkopolsce.
17 lutego 1919 roku bitwa pod Maniewiczami - pierwsza potyczka Wojska Polskiego z Armią Czerwoną.
20 lutego 1919 roku sejm - uchwałą o strukturze i hierarchii najwyższych władz państwowych, zwaną Małą Konstytucją - przyznaje Józefowi Piłsudskiemu stanowisko Naczelnika Państwa (do czasu przyjęcia właściwej ustawy konstytucyjnej). Zgodnie z jej zapisem Naczelnik Państwa stawał się głową państwa i wykonawcą uchwał sejmu, ponadto w porozumieniu z sejmem powoływał rząd i ponosił wraz z rządem odpowiedzialność za sprawowanie urzędu przed sejmem. Akty państwowe naczelnika wymagały kontrasygnaty odpowiedniego ministra.
28 lutego 1919 roku Roman Dmowski na konferencji pokojowej w Paryżu przedstawia Komisji do Spraw Polskich notę w sprawie zachodniej granicy państwa.
3 marca 1919 roku Roman Dmowski na konferencji pokojowej w Paryżu przedstawia Komisji do Spraw Polskich notę w sprawie wschodniej granicy państwa.
7 marca 1919 roku wchodzi w życie ustawa sejmowa o poborze rekrutów z roczników 1896 - 1901, obejmująca ok. 600 tys. ludzi.
27 marca 1919 roku na konferencji pokojowej w Paryżu premier brytyjski, David Lloyd George sugeruje uczynienie z Gdańska wolnym miastem i nieprzyznawanie go Polsce.
16 kwietnia 1919 roku utworzenie w Warszawie Związku Nauczycielstwa Polskiego Szkół Powszechnych.
20 kwietnia 1919 roku wojsko polskie po zajęciu Nowogródka zdobywa Wilno.
22 kwietnia 1919 roku Józef Piłsudski wydaje "Odezwę do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego", w której zapowiada rozwiązanie spraw wewnątrznarodowościowych i wyznaniowych "tak, jak sami sobie życzyć będziecie".
23 kwietnia 1919 roku Francja przyznaje rządowi polskiemu kredyt w wysokości 100 mln franków na zakup materiałów wojennych z zapasów armii francuskiej.
23 - 26 kwietnia 1919 roku w Krakowie na połączonym zjeździe PPS, PPSD i PPS zaboru pruskiego podjęto decyzję o powołaniu zjednoczonej PPS.
3 maja 1919 roku pierwsze w odrodzonej Polsce obchody rocznicy "Konstytucji 3 Maja" jako święta narodowego.
8 maja 1919 roku uroczyste otwarcie uniwersytetu w Poznaniu.
11 - 12 maja 1919 roku w wyniku połączenia Narodowej Demokracji, Stronnictwa Ludowego i części Zjednoczenia Narodowego dochodzi do powstania Związku Ludowo-Narodowego, zwanego potocznie endecją.
19 maja 1919 roku ofensywa Wojska Polskiego w Galicji Wschodniej dociera poza rzekę Zbrucz.
1 czerwca 1919 roku w Wielkopolsce odbywają się wybory uzupełniające do sejmu.
3 czerwca 1919 roku ustawa sejmowa o powołaniu Komisji Kodyfikacyjnej, która ma się zająć opracowywaniem projektów prawa karnego i cywilnego; w rzeczywistości Komisja Kodyfikacyjna przygotuje jedynie projekt prawa sądowego.
5 czerwca 1919 roku Rada Najwyższa mocarstw Ententy informuje polskiego premiera o nieprzyznaniu Polsce Górnego Śląska i zorganizowaniu na jego terenie plebiscytu.
28 czerwca 1919 roku podpisanie w sali lustrzanej pałacu wersalskiego traktatu pokojowego z Niemcami; uznaje on zachodnie granice Polski, obejmujące Wielkopolskę, o przynależności zaś Górnego Śląska, Mazur z Warmią i Powiślem mają zadecydować rozstrzygnięcia plebiscytowe. Polska podpisuje także tzw. traktat mniejszościowy, zobowiązujący do zapewnienia swobód mniejszościom zamieszkującym terytorium państwa polskiego.
10 lipca 1919 roku uchwała sejmowa o zasadach reformy rolnej.
11 lipca 1919 roku po zniesieniu granicy między Wielkopolską a Polską w Poznaniu zostaje powołane Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej.
17 lipca 1919 roku armia gen. Wacława Iwaszkiewicza podchodzi pod linię Zbrucza, zdobywając całą Galicję Wschodnią.
26 lipca 1919 roku ustalenie tzw. linia Focha, wytyczającej przebieg granicy polsko-litewskiej na Suwalszczyźnie.
31 lipca 1919 roku ustawa sejmowa o organizacji władz i urzędów skarbowych oraz o wydawaniu "Dziennika Ustaw RP".
1 sierpnia 1919 roku ustawa sejmowa o godle i barwach Rzeczypospolitej. Godłem staje się ponownie Orzeł Biały w koronie; Sejm uchwala także ustawę o unifikacji Wielkopolski z resztą państwa polskiego oraz przywraca order Virtuti Militari.
16 sierpnia 1919 roku na Górnym Śląsku wybucha I powstanie śląskie, obejmując swoim zasięgiem powiat rybnicki i pszczyński, a następnie tarnogórski, bytomski i katowicki.
24 sierpnia 1919 roku po 7 dniach krwawych walk na Śląsku Niemcy rozbijają ostatnie oddziały powstańcze, dochodzi do zakończenia walk.
1 września 1919 roku wchodzi w życie układ o miesięcznym zawieszeniu broni między Wojskiem Polskim a oddziałami Dyrektoriatu Ukraińskiej Republiki Ludowej (atamana Petlury). Linia demarkacyjna przebiega wzdłuż rzeki Zbrucz.
11 października 1919 roku uroczyste wznowienie działalności polskiego Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie.
15 października 1919 roku inauguracja działalności nowej uczelni technicznej w Krakowie - Akademii Górniczej.
26 - 27 października 1919 roku w Warszawie odbywa się II Zjazd (I Zjazd Wszechpolski) Związku Ludowo-Narodowego; prezesem ZLN zostaje Stanisław Głąbiński.
3 listopada 1919 roku rządowy projekt konstytucji trafia do sejmu.
16 listopada 1919 roku Polacy zdobywają Kamieniec Podolski.
21 listopada 1919 roku Rada Najwyższa państw Ententy oddaje na 25 lat Galicję Wschodnią pod administrację polską jako mandat Ligi Narodów - z zastrzeżeniem, iż po wygaśnięciu mandatu o przynależności Galicji Wschodniej zadecydują rozstrzygnięcia plebiscytowe.
22 listopada 1919 roku przemianowanie Akademii Umiejętności w Krakowie (istniała od r. 1873) na Polską Akademię Umiejętności; prezesem zostaje wybrany prof. Kazimierz Morawski.
27 listopada 1919 roku rząd Ignacego Paderewskiego podaje się do dymisji.
5 grudnia 1919 roku utworzona jeszcze w listopadzie 1918 r. Polska Agencja Prasowa zostaje podporządkowana bezpośrednio Prezydium Rady Ministrów.
8 grudnia 1919 roku deklaracja Rady Najwyższej Ententy dotycząca tymczasowej wschodniej granicy Polski: przebiegnie wzdłuż tzw. linii Curzona (od nazwiska ówczesnego brytyjskiego ministra spraw zagranicznych).
13 grudnia 1919 roku utworzenie nowego, centroprawicowego rządu Leopolda Skulskiego.
22 grudnia 1919 roku w wyniku protestów polskiej dyplomacji Rada Najwyższa państw Ententy zawiesza decyzję o czasowym przyznaniu Polsce Galicji Wschodniej jako mandatu Ligi Narodów (przynależność Galicji Wschodniej jest zatem nadal nie rozstrzygnięta).
------
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
