Andrzej Kędzior. Ratował przed głodem i powodziami

Syn prostego chłopa, wychowany w miejscowości, do której nie dotarła oświata, i wędrujący codziennie do ludowej szkoły w sąsiedniej wsi (Ostrowy Tuszowskie), ponoć już w latach uczęszczania do gimnazjum w Tarnowie postanowił zająć się melioracją.

Andrzej Kędzior urodził się 7 listopada 1851 r. w Toporowie pod Mielcem. Rodziców nie było stać na finansowanie synowi nauki w gimnazjum, dlatego syn, wybitnie uzdolniony, zarabiał jako korepetytor zamożniejszych kolegów. Jego głównym pracodawcą stał się tarnowski przedsiębiorca Henryk Szancer, który nie tylko powierzył mu dokształcanie synów, ale gdy przebrnęli przez maturę - zaproponował, aby wraz z nimi wyjechał na studia do Wiednia i sprawował nadzór nad ich dalszą edukacją.

W stolicy monarchii Kędzior studiował najpierw na politechnice (dyplom inżynierski uzyskał w 1876), potem - dzięki stypendium, przyznanemu przez Ministerstwo Rolnictwa i Wydział Krajowy we Lwowie - meliorację na Akademii Rolniczej, a następnie także prawo na uniwersytecie. Po ukończeniu w 1879 r. nauki otrzymał posadę inżyniera w utworzonym właśnie Krajowym Biurze Melioracyjnym we Lwowie. Już po trzech latach awansował na kierownika Biura, po 10 na dyrektora - i w pełni rozwinął skrzydła. Dość odnotować, że zaczynając karierę szefa z personelem składającym się z 5 inżynierów doprowadził do tego, iż w przededniu wybuchu I wojny światowej Krajowe Biuro Melioracyjne zatrudniało 101 inżynierów, 3 specjalistów eksploatacji torfowisk, 3 agronomów ds. pastwisk gminnych i 156 nadzorców oraz wykonawców robót melioracyjnych w terenie.

Kędzior osobiście napisał austriacką ustawę wodną (przyjętą w 1884 r.), rządowe rozporządzenie o projektach technicznych urządzeń hydrologicznych, mających być finansowanymi z państwowych funduszów, a następnie rozporządzenia wykonawcze do ustaw melioracyjnych; stworzył czyli prawną podstawę do uporządkowania ważnej dla rolnictwa i gospodarki Galicji dziedziny. Za sprawą jego - i współpracowników - obwałowano rzeki i odwodniono rolnicze użytki Niziny Krakowsko-Sandomierskiej i Doliny Nadwiślańskiej powyżej Krakowa, a także obszary w dorzeczu Dniestru, górnego Bugu, Styru.

Zabezpieczające po dziś dzień przed wylewem Wisły, Rudawy, Raby, Dunajca, Brnia, Trzęsówki, Sanu oraz niezliczonych odcinków innych cieków wodnych wały są jeśli nie bezpośrednim dziełem koncepcyjnym inżyniera spod Mielca, to powstały według nakreślonych (lub inspirowanych) przezeń planów bądź projektów. Jego zasługą jest utworzenie w 1894 r. pionierskich komórek Biura - referatu torfowego (zajmującego się zagospodarowaniem osuszanych torfowisk) oraz referatu rybackiego (wprowadzającego w życie nowoczesne metody gospodarki rybnej w akwenach otwartych i zamkniętych) - a w 1905 oddziału budowy wodociągów i studni, a także sieci kanalizacyjnych we wsiach oraz miasteczkach. Od 1910 intensywnie zajmował się meliorowaniem pastwisk, czego skutkiem było podniesienie ich wydajności paszowej.

Główny galicyjski meliorant potrafił przewidzieć i skodyfikować najdrobniejsze szczegóły działań. Na podstawie pierwszych doświadczeń z prac przy sypaniu wałów opracował stosowaną przez wiele lat instrukcję techniczną dla kierowników robót, ustalił zasady finansowania budowy zabezpieczeń cieków wodnych i systemów melioracyjnych. Projekt techniczny Krajowe Biuro wykonywało nieodpłatnie - pod warunkiem zapewnienia wydelegowanemu specjaliście przejazdów w celu dokonania pomiarów. Koszty realizacji projektu dzielono na trzy części: jedną pokrywał państwowy fundusz melioracyjny, jedną dotacja władz Galicji, jedną zainteresowani (przy czym dopuszczano możliwość zastąpienia ich wkładu pieniężnego robocizną). Na osobną uwagę zasługuje inny jego pomysł: powołał on w 1909 r. szkołę dozorców melioracyjnych, czuwających nad prowadzeniem robót w terenie.

Osiągnięcia inżyniera (wśród których wyróżnić dodatkowo należy projekt budowy kanału Wisła - Odra - Dniestr czy też rozpoczęcie w 1914 r. tworzenia zapory na Sole w Porąbce) dostrzegł cesarz, który w 1908 r. nadał mu tytuł radcy dworu (Hofrata). Pięć lat później mielczanie, którzy dzięki uregulowaniu i obwałowaniu Wisłoki stali się bezpieczni, uczynili go honorowym obywatelem swego miasta. Otrzymał ponadto nominację na zastępcę członka Państwowej Rady Rolniczej, członka Rady Przybocznej dla spraw Odbudowy Kraju i takiejż dla Budowy Dróg Wodnych, członka Komisji ds. Reformy Administracji Państwa. Był kawalerem austriackiej Komandorii Orderu Franciszka Józefa i rosyjskiego Orderu Św. Anny.

Inną konsekwencją doceniania dokonań Kędziora stała się - złożona przez przywódców Polskiego Stronnictwa Ludowego - propozycja wystawienia jego kandydatury w wyborach do Sejmu Krajowego Galicji. Rekomendujący go napisali w apelu do społeczeństwa: "Andrzej Kędzior dla kraju, a szczególnie dla nas, pozostających w ostatniej nędzy rolników, położył już przez lat kilkanaście tak wielkie zasługi, że można śmiało powiedzieć, iż swymi zdolnościami wybawił tysiące narodu od śmierci głodowej. Przez jego pracę i szczere ku biednemu narodowi chęci, wzniosła się wartość kultury rolnej krocie tysięcy. Powiat mielecki wydał takiego męża, z którego tak kraj jak i lud odniósł wielkie dobrodziejstwo".

Deputowanym został Kędzior w 1908 r. (powtórnie wybrano go do Sejmu Krajowego w 1913). Działał w komisjach: budżetowej, gospodarstwa krajowego oraz wodnej. Po trzech latach otrzymał mandat posła do Rady Państwa, czyli parlamentu austriackiego. Zasiadał w nim (pracując w komisjach budżetowej i wodnej) aż do rozpadu monarchii, czyli do 1918 r. Jako fachowiec w dziedzinie gospodarki, organizacji i zarządzania miał ponoć szanse zostać ministrem ds. Galicji, namiestnikiem Bośni i Hercegowiny - wszystkie te propozycje odrzucał, argumentując zawsze tak samo: "Moim życiowym celem jest pomoc wsi, klasie chłopskiej, z której wyrosłem, a spełnię go najlepiej doprowadzając do końca dzieło wielkiego programu melioracyjnego". Z Krajowym Biurem Melioracyjnym rozstał się formalnie w 1915 w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego.

Od 1913 r. należał do PSL Piast, uczestniczył w prowadzonych w 1915 r. w Szwajcarii rozmowach z przywódcami Naczelnego Komitetu Narodowego, a także z ludowcami z Królestwa Polskiego, w marcu 1918 uczestniczył w delegacji Koła Polskiego (był jego wiceprezesem) do cesarza Karola, która wyraziła sprzeciw wobec Traktatu Brzeskiego, by na koniec, jako naczelnik Wydziału Robót Publicznych Polskiej Komisji Likwidacyjnej, mianowany 28 października 1918, wejść w skład rządu Jędrzeja Moraczewskiego, w którym objął tekę ministra robót publicznych. Piastował ją od 17 listopada do 29 grudnia 1918, czyli dopóty, dopóki reprezentujący Piasta ministrowie nie uznali, że linia polityczna rządu stoi w sprzeczności z ich programem.

Resortem robót publicznych Kędzior kierował jeszcze raz, w gabinecie Leopolda Skulskiego - od 13 listopada 1919 do 23 czerwca 1920. W 1919 r. został posłem do pierwszego w Polsce odrodzonej Sejmu Ustawodawczego. Pracował w komisjach: robót publicznych, odbudowy kraju, wodnej i skarbowo-budżetowej, uczestniczył w uchwaleniu ustawy drogowej, melioracyjnej i wodnej, a także ustaw o budowie kanałów i regulacji rzek oraz o monopolu tytoniowym. Posłem był do 1922 r., w latach 1922-1927 zasiadał w Senacie RP.

Od czerwca 1922 r. stał na czele Tymczasowego Wydziału Samorządowego, instytucji z siedzibą we Lwowie (będącej w postgalicyjskiej części Polski sukcesorem Wydziału Krajowego), mającej zarządzać województwami: krakowskim, lwowskim, tarnopolskim i stanisławowskim. TWS, będący organem nadrzędnym dla działającego od nowa Krajowego Biura Melioracyjnego, został zlikwidowany w lipcu 1928 r. Wraz z nim zniesiono Biuro - najważniejsze dzieło Kędziora. Oznaczało to odsunięcie zasłużonego działacza od czynnego życia polityczno-gospodarczego. Na pożegnanie otrzymał Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Polonia Restituta.

Mieszkający na stałe we Lwowie inżynier w grudniu 1932 r. przeniósł się do Krakowa: zaważyła na tym chęć prowadzenia pracy naukowej w oparciu o zbiory Biblioteki Jagiellońskiej. Pozostawał na uboczu, aczkolwiek w 1934 r., gdy Małopolskę spustoszyła katastrofalna powódź, na prośbę wojewody Mikołaja Kwaśniewskiego opracował wytyczne działań, mających zapobiec powtórzeniu się klęski. Obszerny referat, jaki wygłosił na ogólnopolskiej konferencji opublikowano pod tytułem "W sprawie trwałego zabezpieczenia doliny Wisły i jej dopływów przed powodzią". Poza tą pracą wydał: "Roboty wodne i melioracyjne w południowej Małopolsce" (Lwów 1928-1932), "Melioracje w Republice Czeskosłowackiej" (Lwów 1931).

Andrzej Kędzior pracował intelektualnie do ostatniego dnia życia. Zmarł podczas snu, wskutek zatrzymania akcji serca, 17 stycznia 1938 r. Spoczął w Mielcu - w grobowcu, którego wzniesienie sfinansował sam.

Waldemar Bałda