„Cud” nad Wisłą i pokój ryski w 1921 roku

W tej dramatycznej dla kraju sytuacji Józef Piłsudski jako głównodowodzący siłami zbrojnymi podjął śmiały zamiar kontrataku na północ od Warszawy na obszarze rozdzielającym fronty bolszewickie: południowy i północny, i w następstwie - okrążenie przeciwnika i zmuszenie go do odwrotu spod stolicy. 

Do decydującego starcia doszło 16 sierpnia 1920 r. Część wojsk bolszewickich została rozbita, reszta rozpoczęła odwrót. Nazajutrz przedmieścia stolicy były już wolne. Armia polska szybko posuwała się na wschód, we wrześniu pod jej kontrolą znalazły się tereny nad Niemnem na północnym wschodzie, aż po Zbrucz na południu.W przeddzień rozpoczęcia znad Wieprza polskiej kontrofensywy na rozmowy pokojowe z Rosją sowiecką udała się do Mińska delegacja z wiceministrem Janem Dąbskim. 

Rozpoczęto tam negocjacje, przeniesione następnie do neutralnej Rygi, które zakończyły się zawarciem w październiku preliminaryjnej umowy o rozejmie i traktacie pokojowym pomiędzy Polską a republikami sowieckimi - rosyjską i ukraińską. 

W kilka miesięcy później, 18 marca 1921 r., po wprowadzeniu doń niewielkich zmian podpisano go jako układ pokojowy zwany traktatem ryskim. Przyjęta w nim granica pomiędzy Polską i wspomnianymi republikami przebiegała w odległości około 100 km na wschód od linii Bugu. 

Uregulowano również sprawę zwrotu Polsce dóbr kultury narodowej, zrabowanych i wywiezionych przez władze carskie, oraz wypłatę odszkodowania w kwocie 30 mln rubli w złocie za eksploatację gospodarczą ziem polskich w czasie niewoli narodowej. W ten sposób nastąpiło zakończenie toczonej od lutego 1919 r., a nigdy nie wypowiedzianej wojny polsko-radzieckiej.

Traktat ryski nie regulował granicy polsko-litewskiej. W przeddzień podpisania preliminariów pokojowych gen. Lucjan Żeligowski z polecenia Naczelnego Wodza - Józefa Piłsudskiego - symulując bunt, dokonał zbrojnego najazdu na  Wileńszczyznę i utworzył tzw. Litwę Środkową. W styczniu 1922 r. na jej terenie przeprowadzono wybory do lokalnego sejmiku, który w następnym miesiącu podjął uchwałę o przyłączeniu Litwy Środkowej do Polski. 

Pomimo protestów rządu kowieńskiego Rada Ambasadorów (sukcesor Rady Najwyższej Konferencji Paryskiej), zatwierdzając w marcu 1923 r. całą wschodnią granicę przyznała Polsce Wileńszczyznę. Stało się to powodem trwającego aż do 1938 r. stanu wojny pomiędzy Litwą a Polską. Rada Ambasadorów zaakceptowała wówczas również pozostawienie przy Polsce Galicji Wschodniej.

------

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000