Drugi rząd Wincentego Witosa
W obliczu niestabilnej pozycji rządu Władysława Sikorskiego Wincenty Witos podjął konsultacje polityczne z narodową demokracją w celu stworzenia szerokiej koalicji rządowej. Rząd został powołany 28 maja, ustąpił 14 grudnia 1923 roku.
Swoje postępowanie tłumaczył później: "Rząd gen. Sikorskiego trwał już parę miesięcy, a nie posiadając w sejmie trwałej większości, zmuszony był lawirować pomiędzy stronnictwami. Wskutek tego nie zdołał ani utrwalić jednolitej polityki państwowej, ani też przeprowadzić ustaw i zarządzeń dla państwa koniecznych. Sam premier Sikorski okazał bardzo wiele obrotności, wielką dozę dobrej woli i rozumu politycznego, wszystkie jednak jego zalety nie mogły zastąpić koniecznej większości. Inicjator owego zwrotu politycznego PSL "Piast", marszałek Rataj, tłumaczył znowu: Trzeba zmusić prawicę do współodpowiedzialności za państwo, skończyć z jej opozycją - trzeba wzmocnić ustrój demokracji parlamentarnej. Każdy woli być w opozycji - musi być większość. Nie może to być większość centrowo-lewicowa ze względu na Chrześcijańską Demokrację i Narodową Demokrację".
Oczywiście na decyzję PSL "Piast" określony wpływ wywarły również nabrzmiałe sprawy, jak reforma rolna, kryzys systemu monetarnego państwa, stagnacja gospodarcza, trudności w polityce zagranicznej, narastające zwłaszcza po zawarciu separatystycznego układu politycznego pomiędzy Niemcami a Rosją sowiecką w kwietniu 1922 r. w Rapallo we Włoszech itp. (układ ten stwarzając możliwość szerokiej współpracy niemiecko-sowieckiej - państw kwestionujących porządek powersalski - zagrażał Polsce, jako ważnemu czynnikowi tego ładu). Rozwiązanie tych problemów nie było możliwe bez udziału narodowych demokratów w rządach koalicyjnych.
Ludowcy i narodowi demokraci rozpoczęli rozmowy w lutym 1923 r. Prowadzono je w majątku senatora PSL "Piast", Ludwika Hammerlinga pod Lanckoroną, a następnie w Krakowie i Warszawie. Zakończono je po trzech miesiącach podpisaniem w maju tegoż roku układu koalicyjnego PSL "Piast", Związku Ludowo-Narodowego i Chrześcijańskiej Demokracji.
Przeszedł on do historii pod nazwą "paktu lanckorońskiego". Ustalono w nim warunki funkcjonowania rządu "większości polskiej", przede wszystkim zasady polityki gospodarczej, m. in. w dziedzinie reformy rolnej. Postulowano coroczne parcelowanie przynajmniej 200 tys. ha majątków dworskich i państwowych (po uzgodnieniu odpowiednich odszkodowań). Dopuszczono także możliwość parcelacji ziemi dworskiej z inicjatywy samych jej właścicieli.
Z innych postanowień paktu należy odnotować propozycję zmniejszenia uprawnień Piłsudskiego jako przewodniczącego Ścisłej Rady Wojennej - organu doradczego prezydenta.
Następnie przystąpiono do tworzenia nowego rządu. W końcu maja doprowadzono do obalenia gabinetu Sikorskiego i powołania rządu, po raz drugi z Witosem jako premierem.
Wszystkie te zmiany polityczne negatywnie przyjęła lewica parlamentarna - PPS i PSL "Wyzwolenie" oraz część ludowców z partii Witosa. Oceniono je przesadnie jako przejaw faszyzacji życia polskiego (wzorem faszystowskich Włoch).
Ale też rząd centrowo-prawicowy nie stał się rządem naprawy stosunków gospodarczych i społecznych kraju. Nie był w stanie zaradzić galopującej inflacji, co sprzyjało paskarstwu, lichwiarstwu, spekulacji i pogłębiało trudne położenie większości społeczeństwa.
------
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
