Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu w II Rzeczpospolitej

Przed kongresem krakowskim doszło 20 czerwca 1930 roku do wspólnego posiedzenia parlamentarzystów Centrolewu, podczas którego wybrano Tymczasowy Komitet Wykonawczy Centrolewu oraz uchwalono rezolucję, zawierającą program opozycji. W skład komitetu weszli: Mieczysław Niedziałkowski (PPS), Stanisław Wrona (Stronnictwo Chłopskie), Michał Róg (PSL  "Wyzwolenie"),  Władysław  Kiernik (PSL "Piast"), Wacław Bitner (Chrześcijańska Demokracja) i Adam Chądzyński (Narodowa Partia Robotnicza).

W przyjętej deklaracji wskazywano na skutki społeczne przeżywanego kryzysu ekonomicznego oraz kryzysu politycznego państwa. Winą za częste przesilenia polityczne i katastrofę gospodarczą obciążano rządy pomajowe. Wnioskowano, że należy doprowadzić do ustąpienia "rządów dyktatury Józefa Piłsudskiego" oraz do utworzenia rządu mającego zaufanie społeczeństwa, który by wspólnie z parlamentem zapobiegł klęsce gospodarczej i przyczynił się do poprawy położenia ludności pracującej.

Cele te określone zostały również w rezolucji Kongresu Obrony Praw i Wolności Ludu. Zapowiadano w niej walkę o zniesienie dyktatury Józefa Piłsudskiego i utworzenie rządu zaufania społecznego. Ostrzegano przed stosowaniem przez władze terroru i represji, a także przed próbą dokonania nowego zamachu stanu. Żądano ustąpienia prezydenta Ignacego Mościckiego. Spełnienie tych postulatów uznawano za warunek wyprowadzenia kraju z kryzysu, ponieważ, jak stwierdzano: "1) Walka o prawo i wolność ludu jest walką nie tylko Sejmu, Senatu, ale walką społeczeństwa; 2) bez usunięcia  dyktatury nie sposób opanować kryzysu gospodarczego ani rozwiązać wielkich zagadnień życia wewnętrznego kraju, które Polska w imię swej przyszłości rozwiązać musi; 3) usunięcie dyktatury jest koniecznym warunkiem utrwalenia niepodległości i zapewnienia całości granic Rzeczypospolitej; demokracja - to pokój".

W rezolucji deklarowano również wolę współpracy polskich sił demokratycznych z "demokracjami   świata w walce o utrzymanie pokoju i zapobieżenie próbom wywołania konfliktów międzynarodowych". Deklarację przyjęli najpierw delegaci Centrolewu w Starym Teatrze, a następnie uczestnicy kilkudziesięciotysięcznego wiecu politycznego na Rynku Kleparskim.

Delegatów Centrolewu oczekiwał tam od ponad godziny tłum wiecujących, specjalnie przybyłych już w sobotę z różnych stron kraju. Szeregi manifestantów trochę się przerzedziły, głównie z powodu długiego oczekiwania i zmęczenia upalną pogodą. Część niezdyscyplinowanych demonstrantów, zwłaszcza włościan, okupowała wszystkie miejscowe piwiarnie i gospody. Zgromadzonych było ponad 20 tys. osób, na Rynku Kleparskim panował ogromny ścisk, ludzie mdleli zmęczeni oczekiwaniem i upałem, orkiestra grała melodie robotnicze i chłopskie, z tłumu padały wrogie rządowi okrzyki.

Przewodniczący wiecu, Jan Jankowski (Narodowa Partia robotnicza) uspokajał zebranych, po czym przemawiali przedstawiciele wszystkich partii Centrolewu. W pamięci wiecujących szczególnie utkwiło  przemówienie  Zygmunta Żuławskiego, który w imieniu socjalistów - głównego gospodarza kongresu - zapytywał: "czy gwałt, dokonany przez rodaków, przestaje być gwałtem? czy rana zadana własną ręką mniej boli? czy nędza spowodowana przez własny, a nie przez obcy rząd, jest mniej dotkliwa dla ludu pracującego? Nie - odpowiadał - ponieważ: Każdy gwałt i każda krzywda, bez względu na to, kto ją zadaje, jest gwałtem i krzywdą i spotkać się musi z jednakowym odporem".

Po wiecu uformował się pochód, który ruszył w kierunku Rynku Głównego pod pomnik Mickiewicza. Manifestantom przygrywały orkiestry, wznoszono różne okrzyki, przeważnie antyrządowe, śpiewano pieśni. Każda grupa partyjna inne: NPR - pieśni nabożne, wtórowali jej ludowcy Wincentego Witosa, PSL "Wyzwolenie" - plebejskie, socjaliści - "Czerwony Sztandar" i "Międzynarodówkę". Wszystko tworzyło jednak zgodną symfonię, ponad podziałami partyjnymi wyrażając ogólne pragnienie wolności i pokoju w ojczyźnie.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000