Partie konserwatywne w II Rzeczpospolitej
Mianem tym określano szereg partii i ugrupowań. Najważniejsze - Zjednoczenie Narodowe powstało w styczniu 1919 w wyniku połączenia grup konserwatywnych z Królestwa i wschodniej Galicji.
W lecie 1919 roku ZN stało się współorganizatorem Narodowego Zjednoczenia Ludowego, z którego w połowie 1921 roku wyodrębniło się Narodowo-Chrześcijańskie Stronnictwo Ludowe (od 1922 roku pod nazwą Stronnictwo Chrześcijańsko-Narodowe).
Ponadto w zaborze pruskim działało od 1920 roku Chrześcijańsko-Narodowe Stronnictwo Rolnicze, które w czerwcu 1925 roku połączyło się ze Związkiem Ludowo-Narodowym tworząc Stronnictwo Chrześcijańsko-Narodowe. Konserwatyści z Galicji zachodniej pozostali w strukturach swej starej partii - Stronnictwa Prawicy Narodowej.
Ponadto w II RP istniały pomniejsze partie i ugrupowania konserwatywne, jak: Organizacja Monarchistów Polskich, Stronnictwo Zachowawcze itp. Wszystkie z wymienionych partii można określić mianem konserwatywno-nacjonalistycznych, w ich programach dominowały elementy klerykalizmu i solidaryzmu społecznego.
W większości działacze konserwatywni zgadzali się z wprowadzaniem systemu demokracji parlamentarnej, choć Chrześcijańsko-Narodowe Stronnictwo Rolnicze opowiadało się za antydemokratyczną ordynacją wyborczą do sejmu, a w szczególności senatu.
Na początku 1926 roku partia ta w swym programie zapisała dążenie do przekształcenia Polski w monarchię dziedziczną. W kwestiach gospodarczych konserwatyści wszystkich ugrupowań postulowali nienaruszalność własności prywatnej oraz ograniczanie ingerencji państwa w gospodarkę.
Sprawę reformy rolnej wiązano z akcją tworzenia polskich kolonii rolnych na kresach. Baza społeczna ugrupowań konserwatywnych to ta część ziemiaństwa, która nie związała się ze Związkiem Ludowo-Narodowym.
Z partiami konserwatywnymi związane były ziemiańskie organizacje rolnicze, w większości z Wielkopolski i Pomorza. Ważną rolę odgrywają pisma "Gazeta Powszechna", "Dziennik Poznański", "Czas" krakowski oraz "Słowo" wileńskie. Ze względu na znaczne rozbicie ruchu i niewielką rolę polityczną ugrupowań konserwatywnych trudno wymienić ścisłą kadrę kierowniczą tych partii.
Do bardziej znanych polityków konserwatywnych należeli: Edward Dubanowicz, Alfred Chłapowski, Stanisław Kasznica, arcybiskup Józef Teodorowicz, w Stronnictwie Prawicy Narodowej - Zdzisław Tarnowski, Stanisław Badeni, Jan Bobrzyński, oraz skupieni wokół wileńskiego "Słowa" Stanisław Mackiewicz, Aleksander Meysztowicz, Eustachy Sapiecha i Marian Zdziechowski.
------
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
