​Spory o konstytucję po odzyskaniu niepodległości Polski w 1918 roku

Według światlejszej części  opinii  społecznej  były  to  najpilniejsze zadania z którymi powinna uporać się młoda niepodległość. Choć jeszcze nie był pewny byt państwa i na wszystkich niemal przyszłych granicach państwa toczyły się walki, przystąpiono do rozwiązywania tych spraw. Najwcześniej zajęto się opracowaniem konstytucji.

Dla większości sił politycznych pierwszoplanowym zadaniem po zwołaniu sejmu ustawodawczego  było opracowanie i uchwalenie konstytucji.  Poszczególne ośrodki myśli politycznej przejawiały dużą aktywność. Każdy z odłamów politycznych głosił odmienną wizję przyszłości Polski i starał się pozyskać jak najwięcej zwolenników, by narzucić własny kierunek rozwoju kraju.

Pomimo znacznej różnicy zdań w sprawach społeczno-ekonomicznych, panowała zgodność poglądów co do formy państwowości polskiej. Początkowo bowiem mało kto kwestionował republikę parlamentarną. Nawet konserwatyści, którzy tradycyjnie byli zwolennikami monarchii, zaakceptowali model republikański. Jedynie narodowy demokrata, Jan Zamorski oraz Stanisław Cat Mackiewicz, późniejszy redaktor wileńskiego "Słowa", podnosili zalety monarchii i dowodzili konieczności wprowadzenia w życie idei monarchistycznej w Polsce.

Zwolenników modelu republikańskiego dzieliły często dość znaczne różnice stanowisk w szczegółowych kwestiach ustrojowych. Znalazło to wyraz w 10 projektach i deklaracjach konstytucyjnych zgłoszonych przez bardziej znaczące ugrupowania polityczne i władze rządowe. Najpełniej swój program konstytucyjny zarysowali konserwatyści, narodowi demokraci, ludowcy i socjaliści.

W pracach nad konstytucją, zwaną później "marcową", starły się przede wszystkim dwa kierunki polskiej wizji państwowej:  narodowo-demokratyczny  i  socjalistyczny. I spory nie dotyczyły tylko - jak w przeszłości sądzono - aspektu politycznego ustroju Polski, a więc charakteru parlamentu, pozycji prezydenta, stosunków państwowokościelnych itp., lecz również istoty ustroju społeczno-gospodarczego. 

Spierano się bowiem m.in. o to, czy konstytucja usankcjonuje liberalny model państwa w jego dziewiętnastowiecznym wydaniu, czy też przyjmie rozwiązania prawne umożliwiające np. ingerencję państwa w stosunki własnościowe lub wprowadzenie urządzeń i zabezpieczeń socjalnych itp., a w konsekwencji - przebudowę życia społecznego na zasadach sprawiedliwości  społecznej.

Poszczególne partie toczyły ze sobą ostre batalie polityczne w sprawie kształtu konstytucji, nie szczędząc wzajemnych oskarżeń i zarzutów. Prowadziły je również na forum Sejmu Ustawodawczego i w jego komisji konstytucyjnej, która odegrała pierwszorzędną rolę w dziele opracowania ustawy zasadniczej.

Komisja liczyła 31 posłów. Pierwsze posiedzenie odbyła 15 lutego 1919 r., ostatnie 4 marca 1921 r., często obradowała nawet kilka razy w tygodniu. W jej skład wchodzili przedstawiciele wszystkich klubów parlamentarnych. Przewodniczyli jej kolejno: narodowy demokrata Władysław Seyda, ludowiec Maciej Rataj i znowu narodowy demokrata, profesor prawa państwowego - Edward Dubanowicz. Sekretarzowali jej socjalista Mieczysław Niedziałkowski oraz posłanka PSL, Irena Kosmowska. Dużą aktywność przejawiali inni posłowie: ludowcy Józef Buzek i Władysław Kiernik, socjaliści Kazimierz Czapiński i Ignacy Daszyński, narodowy demokrata Stanisław Głąbiński oraz Bolesław Fichna z Narodowego Związku Robotniczego. Oni też wszyscy odegrali najważniejszą rolę w opracowaniu Konstytucji marcowej.

Poświęcił wreszcie konstytucji w latach 1919 - 1921 trzy debaty Sejm Ustawodawczy. Miały one zasadniczy wpływ na charakter i postanowienia konstytucji, zwłaszcza ta toczona przez  drugie  półrocze  1920 r.  (z przerwą w sierpniu, gdy Sowieci podchodzili pod Warszawę).

------

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000