1 sierpnia 1944 r. Powstanie Warszawskie. Kalendarium walki i osamotnienia

1 sierpnia 1944. Wybuch Powstania Warszawskiego

Z pierwszej odezwy władz powstańczych:

Polacy! Od dawna oczekiwana godzina wybiła. Oddziały Armii Krajowej walczą z najeźdźcą niemieckim [...] Wzywam ludność Okręgu Stołecznego do zachowania spokoju i zimnej krwi we współdziałaniu z walczącymi oddziałami i równocześnie  zarządzam:

1.         Poległych, zarówno  Polaków, jak i Niemców, po rozpoznaniu, grzebać prowizorycznie - dokumenty zaś przechowywać [...]

2.         Wszelkie samosądy są zakazane.

3.         Mienie władz i obywateli niemieckich należy zabezpieczyć protokolarnie w każdym domu.

Depesza Delegata Rządu i Dowódcy AK do Premiera i Naczelnego Wodza: Wobec rozpoczęcia walk o opanowanie Warszawy prosimy o spowodowanie pomocy sowieckiej przez natychmiastowe uderzenie z zewnątrz.

Depesza Dowódcy AK do komendanta bazy w Brindisi: Podjęliśmy walkę o godzinie 17 dnia 1 sierpnia o Warszawę. Dajcie pilnie zrzuty amunicji i broni ppanc.

NKWD aresztuje w Lublinie dwu wyższych oficerów AK - Adama Świtalskiego i Kazimierza Tumidajskiego.

2 sierpnia 1944

Dowódca AK do komendanta bazy w Brindisi: Katastrofalny brak amunicji [...] i pilna broń ppanc.

Naczelny Wódz do Szefa Sztabu Naczelnego Wodza:

1.         Nasze depesze widocznie się rozmijają. Swój zdecydowanie negatywny umotywowany pogląd na kwestię uruchomienia akcji powstańczej w obecnych warunkach wyraziłem w depeszach Nr 966 z dnia 28 lipca i Nr 970 z dnia 29 lipca.

2.         Wiadomym jest Panu Generałowi, że lądowanie naszego lotnictwa na terenie Kraju, bez możności zapewnienia mu bezpieczeństwa pracy i regularnego zaopatrzenia zostało uznane za niewykonalne. [...]

3.         Jeśli opinia moja w sprawie powstania nie będzie uwzględniona, stanę wobec ewentualnej potrzeby wysnucia konsekwencji z tego stanu rzeczy.[...]

4.         Ze względu na przewidziane trudności polityczne, które słusznie Pan Generał podkreśla, trzeba natychmiast powiedzieć Dowódcy AK jasno i uczciwie, by na żadne wsparcie nie liczył. Jest to bardzo ważne, gdyż prawdopodobnie Dowódca AK w dużej mierze uzależnia swoje decyzje operacyjne od tego wsparcia.

3 sierpnia 1944

Rozmowy premiera Mikołajczyka ze Stalinem na Kremlu. Stalin o  AK: W ogóle nie walczą z Niemcami, ale kryją się po lasach.

NKWD aresztuje, przybyłych na rozmowy z gen. Żymierskim, oficerów lwowskiej AK: płk. Władysława Filipkowskiego, płk.  Franciszka  Studzińskiego i ppłk. Stefana Czerwińskiego.

W Warszawie rozstrzelano ponad 300 osób spośród ludności cywilnej.

4 sierpnia 1944

Pierwsze polsko-brytyjskie zrzuty broni dla walczących powstańców.

Ginie Krzysztof Kamil Baczyński - żołnierz harcerskiego batalionu szturmowego AK "Zośka", później batalionu "Parasol", najwybitniejszy poeta "wojennego" pokolenia.

Dowódca AK do Sztabu Naczelnego Wodza: Żądam kategorycznie pomocy w amunicji i broni ppanc. Natychmiast i w dniach następnych. Czeka nas walka co najmniej kilkudniowa i musimy być cały ten czas zaopatrywani. My postawiliśmy wszystko na utrzymanie stolicy - zdobądźcie się na wysiłek.

5 sierpnia 1944

Stalin do Churchilla o powstaniu w Warszawie: Zakomunikowane Panu przez Polaków informacje są bardzo przesadzone i nie budzą zaufania.

Z depeszy delegata Rządu RP na Kraj i przewodniczącego RJN do premiera rządu RP: To niezrozumiałe, demonstracyjne, bierne zachowanie się wojsk rosyjskich, stojących o kilkanaście kilometrów od Warszawy, ma swoją wymowę polityczną.

Batalion AK  "Zośka" uwalnia z "Gęsiówki" (obóz koncentracyjny Warszawa) ponad 300 Żydów greckich, rumuńskich, francuskich, belgijskich, holenderskich i polskich.

Gen. M. Rola-Żymierski zwraca się do rządu sowieckiego z prośbą o pomoc dla ludności cywilnej Warszawy.

6 sierpnia 1944

Edward Osóbka-Morawski w rozmowie z premierem Mikołajczykiem w Moskwie: Żadnych walk w Warszawie nie było. W Warszawie panuje zupełny spokój.

Delegat  Rządu  RP  na  Kraj i przewodniczący RJN do Premiera rządu RP: Coraz częściej powstają w opinii zarzuty przeciw rządowi, że nie potrafi niczego  uzyskać od aliantów. Powstają zarzuty uprawiania krętactwa lub wprost zdrady Polski przez Anglię. My rozumiemy te trudności, jakie przed rządem stoją, ale wszystko ma swoje granice. Krwawiący pięć lat naród ma pełne prawo moralne i formalne żądać natychmiastowej należnej pomocy i otrzymywać ją. Inaczej - wobec braku celów walki - musi nastąpić załamanie się nie tylko Warszawy, ale i wszystkich sił zbrojnych w kraju i zagranicą. Odpowiedzialność za to spadnie na tych, którzy nie spełnili swych obowiązków względem Polski.

Niemcy urządzają w podwarszawskim Pruszkowie obóz przejściowy dla ludności cywilnej wywożonej z Warszawy (Dulag 121). Ponad pół miliona warszawiaków przejdzie przez koszmar tego obozu.

W powstańczej Warszawie rozpoczyna działalność harcerska poczta polowa, jedno z najistotniejszych przedsięwzięć małych harcerzy.

Moskwa: spotkanie premiera Mikołajczyka z przedstawicielami KRN, którzy proponują mu tekę premiera w rządzie jedności narodowej. Mikołajczyk odmawia.

7 sierpnia 1944

Kpt. Konstanty Kaługin do Stalina (depesza): Nawiązałem osobistą łączność z d-cą garnizonu Warszawy, który prowadzi bohaterską walkę powstańczą narodu z hitlerowskimi  bandytami.

Po zorientowaniu się w ogólnej sytuacji wojennej przyszedłem do przekonania, że pomimo bohaterskiej postawy wojska i ludności całej Warszawy. są następujące potrzeby, pokrycie których pozwoliłoby  na  szybsze zwycięstwo w walce z naszym wspólnym wrogiem.[...]

Bohaterska ludność Warszawy wierzy, że w najbliższych godzinach okażecie jej wydatną zbrojną pomoc.

Ułatwijcie mi połączenie z marszałkiem Rokossowskim. (Z Grupy Czarnego kpt. Kaługin Konstanty. Warszawa 66804)

K. Pużak do Jana Kwapińskiego (depesza): Stwierdzam całkowitą izolację naszego powstania w obozie anglosaskim podobnie jak w r. 1939. Całkowita bezczynność sowiecka i wreszcie wasza bezczynność oraz brak choćby jednego oficjalnego słowa do walczącej, płonącej, stale bombardowanej i opadającej już z sił, prawie bezbronnej Warszawy. Te słowa dyktuje mi obowiązek powiedzenia prawdy o położeniu bez przesady i tragizowania. Stwierdzam - mijają ostatnie minuty.

Przemówienie radiowe wicepremiera Jana Kwapińskiego do żołnierzy i mieszkańców walczącej Warszawy: Pan  Prezydent i Rząd Rzeczypospolitej składa walczącym hołd, a poległym cześć.

Następcą prezydenta W. Raczkiewicza zostaje mianowany socjalista Tomasz Arciszewski.

We Francji pod Falaise w składzie II Korpusu Kanadyjskiego  rozpoczyna działania 1. Dywizja Pancerna do- wodzona przez gen. Stanisława Maczka. 19 VIII Dywizja wkroczy do Chambois, a 6 IX przekroczy  granicę belgijską. 15 IX Dywizja wyzwoli Gandawę, a 29 X holenderską Bredę.

Z depeszy Naczelnego Wodza do dowódcy AK: 6 sierpnia rano przyleciałem do Londynu z frontu włoskiego. Wytężam całą wolę i energię, by przełamać bierność Aliantów.[...] Opory duże, mam jednak nadzieję na częściowe choćby ich pokonanie, zwłaszcza w dziedzinie zrzutów.  Trzymajcie się.

W Warszawie  umiera  pisarz i publicysta Juliusz Kaden Bandrowski.

Radiostacja im. T. Kościuszki (Moskwa): Gen. Sosnkowski i gen. Bór, prowokatorzy, twierdząc, że wyzwolenie Warszawy to krwawy trud Armii Krajowej, reklamują się, budząc śmiech i pogardę [...] W Warszawie walczy  Armia Ludowa.

Nadawanie audycji rozpoczyna powstańcza radiostacja Błyskawica.

10 sierpnia 1944

Wojska 1. Frontu Białoruskiego rozpoczynają działania w okolicach Warszawy, napotykają jednak silny opór wojsk niemieckich.

Początek likwidacji tzw. Republiki Pińczowskiej. W okresie 26 VII - 10 VIII oddziały AK, AL i BCh opanowały teren pomiędzy Nidą a Proszowicami i Brzeskiem Nowym (władzę przejęły czynniki polskie, wywieszono polskie flagi). Kontratak niemieckich wojsk i policji zlikwiduje do 15 VIII ten skrawek "wolnej" Polski.

11 sierpnia 1944

Oddziały niemieckie ostatecznie opanowują Wolę i Ochotę. Ppłk Jan Mazurkiewicz ps. Radosław otrzymuje nadany przez Naczelnego Wodza pierwszy Krzyż Virtuti Militari IV klasy za udział w walkach powstańczych.

K. Pużak do wicepremiera Kwapińskiego: Depeszę Twoją otrzymałem, przemówień wysłuchałem. Nie ma zrzutów ani ich zapowiedzi, ani żadnej pomocy. Mamy do czynienia z niespotykanym w historii naigrawaniem się z naszego narodu.

12 sierpnia 1944

Sowiecka agencja TASS: Odpowiedzialność za wydarzenia w Warszawie spada wyłącznie na polskie koła emigracyjne w Londynie.

Z obozu przejściowego w Pruszkowie do KL Auschwitz II-Birkenau odchodzi pierwszy transport ludności cywilnej z Warszawy blisko 2 tys. mężczyzn i chłopców oraz ponad 3,8 tys. kobiet i dziewcząt. Kolejne transporty będą napływały sukcesywnie.

13 sierpnia 1944

Niemcy otaczają szczelnym pierścieniem Stare Miasto dramatycznie bronione przez powstańców.

14 sierpnia 1944

Rozkaz Dowódcy Armii Krajowej wzywający wszystkie oddziały AK w okupowanym kraju do marszu na pomoc walczącej stolicy.

Memoriał generalnego gubernatora H. Franka w sprawie złagodzenia postępowania okupacyjnego wobec ludności polskiej (kontynuacja tzw. elastycznego kursu) spotyka się ze zdecydowanym sprzeciwem władz w Berlinie.

Połowa sierpnia 1944

Rozpoczyna się operacja Dragoon - inwazja aliantów w południowej Francji (między  Tulonem a Cannes). Ponadto na Korsyce wylądował korpus aliancki z jednostek powietrzno-desantowych. Odwrót Niemców.

W stolicy Danii wybucha strajk powszechny, dochodzi do starć z wojskiem i policją niemiecką - ginie 102 Duńczyków. Strajk zostanie stłumiony.

15 sierpnia 1944

Rząd sowiecki odmawia prośbie amerykańskiej w sprawie możliwości lądowania samolotów alianckich na sowieckich lotniskach po dokonaniu zrzutów w Warszawie: Rząd sowiecki nie może się na to zgodzić. Wybuch walk w Warszawie [...] jest wyłącznie dziełem awanturników i rząd sowiecki nie może przyłożyć do tego ręki.

Pierwsze na obszarach wyzwolonych posiedzenie Krajowej Rady Narodowej.

16 sierpnia 1944

Ginie poeta Tadeusz Gajcy.

Koniec ciężkiej bitwy pancernej pod Studziankami z udziałem 1.Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte. Straty brygady: 253 zabitych żołnierzy, zniszczonych 18 czołgów; straty niemieckie: 1000 żołnierzy i blisko 40 czołgów.

18 sierpnia 1944

Z odezwy Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej:

Robotnicy! Chłopi! Inteligenci! - Banda sanacyjnych i oenerowskich awanturników i warchołów podnosi dziś swą brudną łapę przeciwko Polskiemu Komitetowi Wyzwolenia Narodowego [...] Garstka niepoczytalnych przywódców Armii Krajowej na rozkaz Sosnkowskiego, w imię nędznych kombinacji politycznych kliki sanacyjnej, pchnęła ludność Warszawy do walki.

Virtuti Militari IV klasy za wybitne dowodzenie całością walki w Warszawie otrzymuje płk Antoni Chruściel ps. Monter.

Ostatnia niemiecka egzekucja więźniów Pawiaka.

Wojska sowieckie wkraczają do Sandomierza.

Ciężki bój olkuskich AK-owców (dowodzi rotmistrz Wacław Zdyba ps. Zawieja) z wycofującymi się jednostkami niemieckimi.

Pod Sarzyną oddział Armii Czerwonej otacza kompanię AK zdążającą na pomoc walczącej Warszawie.

19 sierpnia 1944

Aresztowania NKWD wśród żołnierzy AK w Rzeszowie i Lublinie.

19-25 sierpnia 1944. Powstanie w Paryżu

Wobec zbliżania się wojsk sprzymierzonych francuski ruch oporu zajmuje przeprawy na Sekwanie, uniemożliwiając w ten sposób Niemcom przekształcenie Paryża w silny ośrodek oporu. Wybuch powstania poprzedziły wielkie demonstracje patriotyczne ludności i strajki. Walki uliczne rozpoczynają się 19 sierpnia. Po 5 dniach nadchodzi z pomocą powstańcom 2. Dywizja Pancerna gen. Ph. Leclerca. Następnego dnia dowódca niemieckiego garnizonu w Paryżu gen. D. von Choltitz podpisuje akt bezwarunkowej kapitulacji.

20 sierpnia 1944

Krzyże Walecznych dla żołnierzy AL, nadane przez dowódcę AK za wyróżniający się udział w walkach o Warszawę.

Powstańcy zdobywają gmach PAST-y (Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna), do niewoli trafia ponad 100 niemieckich jeńców. W dwa dni później zostanie zdobyty gmach tzw. małej PAST- y - do niewoli trafi 90 jeńców.

Początek formowania 2. Armii WP. Dowództwo powierzono gen. Karolowi Świerczewskiemu (26 września obejmie dowództwo, formowanej również w tym czasie 3. Armii Wojska Polskiego, po czym 28 grudnia powróci na stanowisko dowódcy 2. Armii WP). Do końca 1944 2. Armia zaś osiągnie stan 55 tys. ludzi.

Bombardowanie Górnego Śląska przez samoloty alianckie.

Początek sowieckiej ofensywy w Rumunii, 25 sierpnia (dwa dni po obaleniu marszałka Antonescu i nalocie bombowym na stolicę) Rumunia wypowie wojnę Trzeciej Rzeszy. 31 sierpnia Armia Czerwona zajmie Bukareszt.

21 sierpnia - 7 października 1944

Konferencja w Dumbarton Oaks pod Waszyngtonem - nieformalne porozumienie Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Związku Sowieckiego i Chin w sprawie zastąpienia Ligi Narodów przez nową organizację międzynarodową (będzie to Organizacja Narodów Zjednoczonych - ONZ).

22 sierpnia 1944

W powstaniu ginie poeta i prozaik Włodzimierz Pietrzak.

Dekret PKWN o wojennych świadczeniach rzeczowych - obowiązkowych dostawach mięsa, mleka i siana dla państwa.

Władze sowieckie w Wilnie przystępują do wywózki polskiej młodzieży w głąb Związku Sowieckiego.

23 sierpnia 1944

Z depeszy dowódcy 2. Korpusu Polskiego we Włoszech gen.W. Andersa do ministra obrony narodowej gen. M. Kukiela: Wywołanie powstania uważamy za ciężką zbrodnię i pytamy się, kto po- nosi za to  odpowiedzialność.

Depesza Okręgu AK Lublin do Komendy Głównej AK: Linia Bugu oraz Dubno, Łuck, Równe i szereg miast pośpiesznie umacniane, straż graniczna sowiecka objęła służbę na linii Curzona. Przejście utrudnione, administracja państwowa za Bugiem - sowiecka. [...] położenie ludności b. ciężkie. Deportacja ludności ze Lwowa do Rosji. Na naszym terenie chaos w administracji, masowe aresztowania nadal trwają przez NKWD przy pomocy PPR. Część aresztowanych wywozi się do Kijowa. Silna propaganda przeciwko rządowi w Londynie.

24 sierpnia 1944

Nota protestacyjna  rządu RP do rządu brytyjskiego w sprawie aresztowań żołnierzy i oficerów AK przez  NKWD.

Kolejny dekret PKWN - o rozwiązaniu na wyzwolonych obszarach kraju wszystkich powstałych w okresie okupacji organizacji wojskowych.

25 sierpnia 1944

Z depeszy ministra A. Bienia do premiera: Odosobnienie walczącej Warszawy potęgowane jest przez niezrozumiałe milczenie rządu. Byłoby dobrze, gdyby Prezydent RP, Premier i Wódz Naczelny przemówili do bohaterskich żołnierzy i do nie mniej bohaterskiej ludności umęczonego miasta. [...] Milczenie Londynu polskiego i alianckiego budzi gorycz, która może mieć najfatalniejsze skutki.

Dwudniowa wizyta premiera Wielkiej Brytanii W. Churchilla w 2. Korpusie Polskim we Włoszech.

26 sierpnia 1944

Po uzyskaniu zgody PKWN rozpoczęto wpisy studentów na Katolicki Uniwersytet Lubelski (KUL).

27 sierpnia 1944

W Paryżu wznawia działalność ambasada RP (reprezentująca rząd w Londynie).

28 sierpnia 1944

Depesza Komendanta Okręgu AK Kraków do gen. Bora-Komorowskiego:

Sowiety traktują jako działalność na rzecz Niemiec każdą ujawnioną przynależność do AK, choćby z czasów niemieckiej okupacji. Temu samemu zarzutowi podlegają ci, u których znaleziono broń, a także partyzanci wyłapani z bronią nawet w czasie walki z Niemcami. Podajcie wasze wytyczne w tej sprawie.

Król Jugosławii, Piotr II usuwa gen. Mihailowicia z urzędu ministra wojny rządu emigracyjnego, uznając tym samym Josipa Broz Tito za naczelnego dowódcę w  Jugosławii.  20 października zostaje wyzwolony Belgrad - do miasta wspólnie wkraczają oddziały sowieckie i partyzanci jugosłowiańscy.

Ewakuacja wojsk niemieckich z wysp Morza Egejskiego i Jońskiego.

29 sierpnia 1944

Deklaracje rządów Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych o przyznaniu praw kombatanckich żołnierzom Armii Krajowej - opublikowane przez prasę całego świata. Komentarz "Rzeczypospolitej Polskiej" (organ Delegatury Rządu RP na Kraj): przyznanie żołnierzom Armii Krajowej praw kombatanckich oznacza całkowite zwycięstwo moralne.

Powołanie Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej. W jego skład weszli: Jakub Berman, Bolesław Bierut, Władysław Go mułka (sekretarz generalny partii) oraz Hilary Minc i Aleksander Zawadzki.

Początek antyhitlerowskiego powstania słowackiego - centrum dyspozycyjne powstania znajduje się w Bańskiej Bystrzycy. 

30 sierpnia 1944

W warszawskim szpitalu św. Jana Bożego Niemcy mordują około 300 chorych i rannych powstańców oraz lekarzy i pielęgniarki.

31 sierpnia 1944

Nieudana próba przebicia się ze Starego Miasta do Śródmieścia (jeden z najkrwawszych bojów powstańczych), okupiona ok. 300 poległymi i rannymi powstańcami.

2. Korpus Polski wkracza do Pesaro.

Pacyfikacje na Kielecczyźnie, m.in. spalenie wsi Wywła.

Dekret PKWN o karaniu faszystowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu  polskiego (tzw. dekret sierpniowy), który będzie wykorzystywany przeciwko tzw. obozowi londyńskiemu. Na jego podstawie, w ciągu kilku następnych lat skazano w Polsce tysiące żołnierzy i działaczy Polski Podziemnej. Pierwszy skazany zostanie stracony 4 września 1944.

2 września 1944

Niemcy zdobywają Sadybę.

Ukazuje się pierwszy znaczek Poczty Polowej Armii Krajowej (projekt Stanisława Tomaszewskiego ps. Miedza). Drugi znaczek, projektu Mariana Sigmunda, nie wejdzie do obiegu. Harcerska Poczta Polowa w ciągu miesiąca walk powstańczych rozniosła ponad 110 tys. listów.

W nocy z 2 na 3 września oddział AK zdobywa przechowywane przez władze GG tzw. archiwum katyńskie (dokumenty i rzeczy osobiste zamordowanych przez NKWD polskich oficerów, a pochodzące z niemieckiej akcji ekshumacyjnej).

Lublin: zakończenie (protokół zostanie podpisany 9 września) rozmów przedstawicieli PKWN z premierami Ukraińskiej (Nikita S. Chruszczow) i Białoruskiej (Pantielejmon Ponomarienko) Socjalistycznych Republik Radzieckich w sprawie repatriacji z nich ludności polskiej, zamieszkującej tereny włączone do Związku Sowieckiego.

Plan Henry`ego Morgenthaua, amerykańskiego ministra finansów, zgodnie z którym powojenne Niemcy mają stać się krajem wyłącznie rolniczym. Prezydent Roosevelt podpisze go 12 września.

5 września 1944

Oddziały niemieckie zajmują elektrownię na Powiślu, bronioną od drugiego dnia Powstania. Następnego dnia całe Powiśle padnie.

6 września 1944 Kolejna deportacja oficerów AK w głąb Związku Sowieckiego - kilkunastu oficerów AK ze Lwowa skierowano do Charkowa.

Dekret PKWN o reformie rolnej - wywłaszczeniu mają ulec majątki ziemskie o powierzchni powyżej 50 ha (100 ha w trzech województwach zachodnich) oraz wszystkie ziemie należące do Niemców i Polaków-volksdeutschów.

8 września 1944

Ciężka bitwa 8. pułku strzelców konnych AK z jednostkami niemieckimi w rejonie Lipowy Grąd - Lisie Nory. Pułk traci 160 żołnierzy.

Deportacja Polaków z Kołomyi w głąb Związku Sowieckiego.

Z depeszy Komendy Obszaru AK Lwów do Komendy Głównej AK:

We Lwowie dalej rewizje i aresztowania AK. Polaków pod groźbą NKWD wpisuje się mimo protestu na obywateli ZSRR.

Rząd bułgarski wypowiada wojnę Trzeciej Rzeszy. Następnego dnia, w wyniku zamachu stanu, władzę obejmuje prosowiecki rząd Georgiewa.

9 września 1944

Ginie Józef Grudziński, wiceprzewodniczący Rady Jedności Narodowej. Jego następcą zostaje Kazimierz Bagiński ps. Dąbrowski.

Depesza Komendanta Podokręgu Wschód AK do Komendanta Obszaru AK Warszawa:

Z obozu m. Ołdacowizna, pow. Mińsk, meldują nasi oficerowie, że są więzieni przez NKWD wraz z kilkuset żołnierzami. Partiami pod eskortą wywożą do Berlinga.

11 września 1944

Zmniejszenie racji żywnościowych dla żołnierzy AK walczących w powstaniu (do 50 g mięsa i 10 g tłuszczu dziennie).

12 września 1944

Depesza dowódcy AK do Sztabu Naczelnego Wodza:

Natarcie sowieckie dużej skali na Pragę. Wydaje się, że ma powodzenie. Lotnictwo sowieckie ma przewagę. Nawet nikłe zrzuty i walki powietrzne sowiecko-niemieckie poprawiły bardzo nastroje wśród żołnierzy i społeczeństwa cywilnego, wola wytrwania i optymistyczna psychoza zbiorowa.

13 września 1944

Niemcy wysadzają cztery warszawskie mosty na Wiśle.

W nocy (13/14 września) pierwsze zrzuty sowieckie dla walczącej Warszawy.

Wojska sowieckie wyzwalają Łomżę.

Ciężka bitwa 2. Dywizji Piechoty AK z wycofującymi się jednostkami niemieckimi pod Trawnikami.

13-minutowe bombardowanie przez samoloty alianckie zakładów  IG Farbenindustrie w Dworach k. Oświęcimia - kilka przypadkowych bomb spada na obszar KL Auschwitz (samoloty alianckie nie podjęły próby zbombardowania urządzeń zagłady w Auschwitz-Birkenau - aliantów interesowały przede wszystkim zakłady chemiczne pracujące na potrzeby wojenne Trzeciej Rzeszy).

14 września 1944

Wojska sowieckie i oddziały Ludowego Wojska Polskiego (LWP) zdobywają Pragę. Następnego dnia radio moskiewskie poda: "kiedy Armia Czerwona wkroczyła do Pragi (tak w oryginale), nie znalazła ani jednego żołnierza z podziemnej armii gen. Bora".

15/16 września 1944

Zdobycie przez żołnierzy LWP tzw. przyczółka czerniakowskiego (zostanie zlikwidowany przez Niemców 23 września). Bronią go, oprócz żołnierzy LWP, również warszawscy powstańcy.

17 września 1944

Depesza Dowódcy AK do Naczelnego Wodza:

Długotrwałe i wycieńczające walki w Warszawie, polityczne rozgrywki na arenie międzynarodowej, jak też odgłosy wewnętrznych rozgrywek na emigracji, wywierają duży wpływ i przez cały czas kształtują nastroje i poglądy polityczne wśród wojska i społeczeństwa. [...] Brak wystarczającej pomocy z zachodu, a natomiast doznawanie stamtąd licznych zawodów i rozczarowań, skłania tutejsze społeczeństwo, w tym część d-ców, do szukania ratunku na wschodzie. Otrzymywanie nawet nielicznych zrzutów sowieckich i działalność lotnictwa i artylerii sowieckiej w obecnym okresie naszej walki jeszcze bardziej potęgują dążności do porozumienia z PKWN. Dalsze pogłębianie się tych nastrojów i dążności może wepchnąć nas w orbitę wpływów sowieckich, a w konsekwencji w zupełne oddalenie się Polski od Anglosasów.

Lądowanie spadochroniarzy alianckich pod Arnhem i Nimwegen - początek operacji Market-Garden (bierze w niej udział 1500 samolotów transportowych i szybowców, 1000 bombowców i 1240 myśliwców). Cel: w pierwszym rzędzie założenie silnych przyczółków mostowych na Kanale Wilhelminy i Zuid-Wilems-Waart oraz na Mozie, rzece Waal i Renie, a następnie przekroczenie Renu pod Arnhem i uderzenie z północy na Zagłębie Ruhry. O klęsce operacji alianckiej zadecyduje przede wszystkim silna i zdecydowana akcja ze strony korpusu pancernego SS; wpływ będą też miały niekorzystne warunki meteorologiczne.

Strajk współdziałających z aliantami kolejarzy holenderskich.

18 września 1944

Największy zrzut dla walczącej Warszawy - uczestniczy 107 amerykańskich B-17, zwanych "latającymi fortecami", zrzucono ponad 1,2 tys. zasobników, każdy po ok. 100 kg - powstańcy odbierają jedynie ok. 400 zasobników, reszta wpada w ręce niemieckie.

W Lublinie władze komunistyczne powołują Spółdzielnię Wydawniczą Czytelnik. Jej prezesem zostaje Jerzy Borejsza. Wraz z powołaną trzy miesiące później Spółdzielnią Wydawniczą Książka będą stanowiły ważne narzędzie komunistycznej propagandy w sferze kultury i literatury, ale również położą olbrzymie zasługi w rozwoju czytelnictwa w kraju i rozbudowie rynku prasowego i książkowego.

Kraków: Tematy prac maturalnych (pisemnych) w krakowskim ośrodku tajnego nauczania nr 15:

1.         Chłop polski w Placówce B. Prusa, w Chłopach W. Reymonta a w Weselu S. Wyspiańskiego.

2.         Hasła pracy organicznej a zadania chwili obecnej.

3.         Zmierzch arystokracji odbity w literaturze romantycznej a pozytywistycznej.

Jeden zaś z tematów maturalnych w ośrodku tajnego nauczania w Krzeszowicach (pow. krakowski) brzmiał: Historyczne granice Polski i obecny spór o ich wytyczenie.

19 września 1944

Przemówienie radiowe do kraju wygłasza premier S. Mikołajczyk, nazywając stolicę: sercem, mózgiem i gorejącym centrum krwawiącego straszliwie patriotyzmu polskiego.

Władze okupacyjne wprowadzają stan wyjątkowy w Danii. W odpowiedzi następnego dnia wybuchnie strajk generalny.

20 września 1944

Walczące w Warszawie oddziały AK przeorganizowano w regularne oddziały Wojska Polskiego. Utworzono też Warszawski Korpus Armii Krajowej.

21 września 1944

Ostatnie zrzuty z Zachodu dla walczącej Warszawy. Bilans: ze 194 wykonanych zrzutów w stolicy odebrano 45. Zginęło 15 polskich załóg lotniczych oraz 19 brytyjskich i południowoafrykańskich.

Oddziały 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej Polskich Sił Zbrojnych (dowódca gen. Stanisław Sosabowski, od 27 XII 1944 ppłk Stanisław Jachnik) uczestniczą w akcji powietrzno-desantowej aliantów o kryptonimie Market-Garden. Polacy lądują pod Arnhem i Driel. Ciężkie walki z przeważającymi siłami niemieckimi, olbrzymie straty wśród polskich spadochroniarzy (221 zabitych, 346 rannych i 173 zaginionych, tj. blisko 34 proc. stanu osobowego Brygady). 25 IX dowództwo alianckie postanawia wycofać resztki rozbitej polskiej Brygady do Wielkiej Brytanii. Za klęskę winę ponosi dowództwo alianckie (Montgomery) , które źle zaplanowało tę wielce skomplikowaną operację.

22 września 1944

Wojska sowieckie wyzwalają Tallin.

23 września 1944

Deportacja do KL Auschwitz 8 tys. osób ze Słowacji, głównie Żydów. Jest to akcja odwetowa za wybuch powstania słowackiego.

Bitwa AL w powiecie koneckim z blisko 5 tys. żołnierzy niemieckich.

25 września 1944

Adolf  Hitler wydaje rozkaz o tworzeniu niemieckiego Volkssturmu, który obejmie wszystkich zdolnych do noszenia broni mężczyzn w wieku od 16 do 60 lat.

26 września 1944

Dowódca AK i Delegat Rządu RP na Kraj do Naczelnego Wodza: Sytuacja żywnościowa wojska i ludności cywilnej katastrofalna. Od dłuższego czasu wszyscy nie dojadają, a za kilka dni skończą się resztki zapasów. Grozi głód, ostateczne wyczerpanie i epidemia, też z braku odzieży w szczególności płaszczy i butów, tak w wojsku, jak i ludności cywilnej. Wzrasta śmiertelność dzieci, są wypadki śmierci głodowej wśród dorosłych. Powstanie załamie się z braku żywności. Pomoc mogą tylko dać anglosaskie zrzuty skondensowanej żywności, a następnie odzieży.

27 września 1944

Kapitulują powstańcy Mokotowa.

28 września 1944 Delegacja PKWN (Bolesław Bierut, Edward Osóbka-Morawski, Andrzej Witos i gen. Michał Rola-Żymierski) z kolejną wizytą w Moskwie. 29 września delegację przyjmie Stalin, krytykując PKWN za zbyt  liberalne traktowanie w Polsce przeciwników politycznych.

28/29 września 1944

Ostatni zrzut sowiecki nad Warszawą.

29 września 1944

"Biuletyn Informacyjny": Obszerną dyskusję wywołała sprawa aresztowania żołnierzy Armii Krajowej na terenach okupowanych przez wojska sowieckie. Na szereg pytań w tej sprawie minister Eden odpowiedział, że rząd brytyjski zwracał się do rządu sowieckiego i otrzymał odpowiedź następującej treści: Rząd sowiecki nie uważa, by doniesienia te dawały odpowiedni obraz. Wszystkie oddziały armii polskiej, po wkroczeniu Sowietów na tereny polskie, walczą obecnie u boku Rosjan.

30 września 1944

Prezydent  RP, pod  wyraźnym naciskiem  rządu brytyjskiego i premiera Mikołajczyka, odwołuje z funkcji Naczelnego Wodza gen. K. Sosnkowskiego i powołuje na to stanowisko, właściwie formalnie tylko, dowódcę Armii Krajowej, gen. T. Bora-Komorowskiego. W dniu następnym gen. Komorowski podejmie decyzję o udaniu się do niewoli niemieckiej wraz z żołnierzami walczącymi w Powstaniu.  Swoim następcą w AK wyznacza gen. Leopolda Okulickiego ps. Niedźwiadek, Termit (formalną nominację prezydenta RP na Komendanta Głównego AK  Niedźwiadek otrzyma 21 grudnia). Odwołanie Sosnkowskiego to niewątpliwy sukces Stalina, który od dawna się tego domagał. Uległ tym naciskom również W. Churchill, który uważał, że odejście gen. Sosnkowskiego  (który 1 IX w swym rozkazie do żołnierzy AK bez ogródek stwierdził, że Polskę w czasie Powstania w Warszawie opuścili sojusznicy) będzie ważnym etapem na drodze porozumienia sowiecko-polskiego.

Kapituluje powstańczy Żoliborz.

Odwołanie gen. Zygmunta Berlinga, dotychczasowego dowódcy 1. Armii Wojska Polskie- go. Niewątpliwym powodem odwołania była pozytywna postawa Berlinga wobec powstania w Warszawie (np. desant czerniakowski). Jego następcą zostaje sowiecki gen. Stanisław Popławski (właśc. Siergiej Grochow).

1 października 1944

Z Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie władze okupacyjne wywożą około 400 tys. tomów oraz wszystkie nabytki po roku 1940.

2 października 1944

Układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie zostaje podpisany w Ożarowie przez płk. Zygmunta Dobrowolskiego i płk. Kazimierza Iranek-Osmeckiego. W mieście zaprzestano walk już ok. godz. 21.00.

Rada Jedności Narodowej i Krajowa Rada Ministrów wystosowują "Apel do ludów świata": Krwi swej nie chcieliśmy oszczędzać, ale brak pomocy uczynił tę walkę całkowicie beznadziejną. Staje się więc rzecz, za którą odpowiedzialność spada na te czynniki, które tę pomoc uniemożliwiły [...] Ta kapitulacja stanie się niewątpliwie piekącym wyrzutem dla świata.

W dniu następnym, rozkazem nr 3, minister obrony narodowej, gen. Marian Kukiel, zarządzi dwutygodniową żałobę w Siłach Zbrojnych.

Prezydent Raczkiewicz (w radiowym przemówieniu do kraju): Bohaterscy obrońcy Warszawy, bohaterska ludności stolicy: jako Głowa Państwa i najwyższy Zwierzchnik Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej zaświadczam wobec całego świata, że spełniliście do końca swój żołnierski i obywatelski obowiązek.

Premier Mikołajczyk (w radiowym przemówieniu do kraju): Przysięgamy na pamięć tych, co polegli, i na krew przelaną, że nie zmarnujemy i nie pozwolimy uszczuplić ani umniejszyć tego kapitału, który oni zaskarbili, pokazując światu, że dla Polaka nie ma ceny, której by nie zapłacił za prawdziwą wolność i niepodległość.

-----

Źródło: Wielka Historia Polski, tom 15, pod redakcją Mariana Szulca, Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2002