13 kwietnia 1883 r. Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski dokonują skroplenia azotu
Dokonanie pierwszego w historii skroplenia azotu było przełomowym osiągnięciem profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego - Karola Olszewskiego i Zygmunta Wróblewskiego. 13 kwietnia 1883 r. zapisał się z dziejach nauki, jako jedna z najważniejszych dat wyznaczających jej rozwój w dziedzinie niskich temperatur.
W historii światowej nauki dwa miesiące 1883 - od lutego do kwietnia - zaznaczyły się bezprecedensowymi osiągnięciami profesorów chemii analitycznej - Karola Olszewskiego i fizyki Zygmunta Wróblewskiego. Właśnie w lutym 1883 r. obydwaj naukowcy, których kariery i drogi życiowe biegły do tej pory oddzielnie (i jak się okazało, niedługo później również się rozeszły), rozpoczęli współpracę nad skropleniem powietrze.
Już 29 marca 1883 r. zdołali dokonać skroplenia tlenu, choć uzyskana ciecz nie wykształciła menisku (co uznano za obiecujący znak, ale niewystarczający do ogłoszenia sukcesu).
Kilka dni wytężonych eksperymentów w urządzeniu, zaprojektowanym wedle pomysłu Wróblewskiego, przyniosło efekty. Oryginalny pomysł polskiego fizyka polegał na zastosowaniu etylenu parującego w próżni przy temperaturze -136 st. C jako środka schładzającego
4 kwietnia 1883 r. w ich laboratorium doszło do historycznego i zgodnego z naukowymi kanonami skroplenia tlenu.
13 kwietnia 1883 r. skroplony został drugi ze składników powietrza - azot.
19 kwietnia 1883 r. do stanu cieczy sprowadzili dwutlenek węgla.
Osiągnięcie krakowskich profesorów obiegło świat, trafiając przed oblicze zacnych członków europejskich akademii naukowych, ale również znajdując ogromne zainteresowanie prasy.
Karol Olszewski (1846-1915) pochodził z Broniszowa koło Ropczyc. W kilka tygodni po narodzinach, jego ojca zamordowali podczas tzw. rabacji galicyjskiej podburzeni przez austriackich urzędników chłopi. Olszewski pobierał nauki w Tarnowie, ale zanim uzyskał maturę odsiedział w krakowskim więzieniu karę za próbę przedarcia się do powstania styczniowego w 1863 r.
Po studiach na UJ, zagranicznych stypendiach, podróżach naukowych po Niemczech i Austrii, objął katedrę chemii ogólnej na krakowskiej uczelni.
Fizyk Zygmunt Wróblewski (1845-1888) urodził się w Grodnie. Za udział w powstaniu styczniowym został zesłany na Syberię, skąd wydostał się po amnestii 1867 r. Fizykę studiował m.in. w Berlinie, Monachium, Zurychu i Strasburgu. Praktyczne umiejętności zdobywał w laboratoriach w Londynie i w Paryżu.
W lutym 1882 r. w stolicy Francji obserwował eksperymentu przy użyciu urządzenia Louisa Paula Cailleteta - próby skroplenia tlenu przy użyciu etylenu do skroplenia gazu.
We wrześniu 1882 r. Zygmunt Wróblewski trafił do Krakowa, przejmując jako profesor katedrę fizyki UJ. Po kilku miesiącach zeszły się drogi zawodowe fizyka Wróblewskiego i chemika Olszewskiego, przynosząc tak znaczący wkład do światowej nauki.
Działając osobno prof. Karol Olszewski, po wielu sukcesach i pionierskich odkryciach, osiągnął status "króla niskich temperatur" i kandydata do Nagrody Nobla.
Prof. Zygmunt Wróblewski prowadził badania nad własnościami gazów, wyznaczając m.in. gęstość ciekłego tlenu, temperatury jego wrzenia, czy przewodnictwa miedzi w niskim temperaturach.
Zmarł niemal dokładnie w pięć lat po pamiętnych eksperymentach ze skropleniem azotu (16 kwietnia 1888 r.), a przyczyną śmierci były rozległe poparzenie w trakcie prac w laboratorium.
NH
