13 października 1918 r. Rzeczpospolita Zakopiańska
Przejęci ważnością godziny dziejowej dla wspólnego gorliwego pełnienia obowiązków wobec państwa polskiego postanawiamy stworzyć Organizację Narodową w Zakopanem – to fragment rezolucji wydanej mieszkańców stolicy polskich Tatr.
Jesień 1918 roku była okresem coraz wyraźniejszego rozkładu władzy austro-węgierskiej w Galicji. Związane to było z porażkami ponoszonymi przez Państwa Centralne na frontach I wojny światowej. Choć w Polsce za dzień proklamowania niepodległości przyjmuję się 11 listopada 1918 roku, to jednak w niektórych miejscach deklarację ogłoszono wcześniej.
Tak było między innymi w Zakopanem, gdzie 13 października 1918 roku powstała tak zwana Rzeczpospolita Zakopiańska. Naczelnik gminy Zakopane Wincenty Regieć zwołał wiec, którego przewodniczącym wybrano pisarza Stefana Żeromskiego.
"Wobec przyjęcia zasad pokojowych prezydenta Stanów Zjednoczonych Wilsona przez państwa rozbiorowe, uważamy się odtąd za obywateli wolnej, niepodległej i zjednoczonej Polski. Tej Polsce winniśmy wierność i posłuszeństwo, mienie i krew naszą, nie uznajemy żadnych więzów, tym najświętszym obowiązkom przeciwnych. Przejęci ważnością godziny dziejowej dla wspólnego gorliwego pełnienia obowiązków wobec państwa polskiego postanawiamy stworzyć Organizację Narodową w Zakopanem i w tym celu wybieramy jej zarząd, złożony z 32 osób, polecając mu ułożenie programu i sposobu działalności" - brzmiało oświadczenie wydane przez mieszkańców Zakopanego.
Prezesem zakopiańskiej Organizacji Narodowej został Żeromski, wiceprezesami Franciszek Pawlica (prezes Związku Górali), legionista major Mariusz Zaruski i endecki działacz Wincenty Szymborski (ojciec Wisławy Szymborskiej), a sekretarzem Medard Kozłowski.
Organizacja Narodowa podjęła przygotowania do przejęcia władzy na terenie Zakopanego i okolicy, czyli w polskich Tatrach. Do działań przystąpili polscy żołnierze pod dowództwem między innymi kapitana Gustawa Nowotnego i porucznika Mariana Bolesławowicza. Pod koniec października rozbrojono austriacki garnizon, a jego żołnierze zostali aresztowani. Próbowano również obronić polskie wsie Suchą Górę i Głodówkę na Orawie przed inwazją czeską.
Gdy rządy w Galicji przejęła Polska Komisja Likwidacyjna, powstałe w Zakopanem władze uznały, że ich misja dobiegła końca. 16 listopada 1918 roku tak zwana Rzeczpospolita Zakopiańska przeszła do historii. A skąd nazwa tego tworu państwowego? Stosowano ją żartobliwie, tak jak i z przymrużeniem oka Żeromskiego określano mianem "prezydenta" Rzeczypospolitej Zakopiańskiej. Takie nazewnictwo jednak przetrwało i utrwaliło się w nauce historii.
