19 kwietnia 1919 r. Polskie wojsko zajmuje Wilno
Po błyskawicznej ofensywie polskie oddziały wkroczyły do zajętego przez bolszewików Wilna. Józef Piłsudski wciąż liczył na realizacje planów federacyjnych z Litwą, dlatego wstrzymywała się z podejmowaniem definitywnych decyzji, przesądzających o przyszłości Wilna.
Na koniec 1918 r. ogromne połacie ziem pomiędzy odradzająca się Polską, a pogrążoną w rewolucji Rosją, zajmowały niemieckie wojska Ober-Ost. Armia cesarska po abdykacji Wilhelma II, ogłoszeniu republiki w Niemczech i przegraniu wojny na Zachodzie, istniała jeszcze jako poważna liczebnie siła, ale żołnierze myśleli już tylko o powrocie do kraju.
Polska społeczność Wileńszczyzny obawiała się, że zrewoltowane oddziały niemieckie oddadzą zajmowane terytoria nadciągającej Armii Czerwonej. Celem Niemców było stwarzanie faktów, które jak najmocniej osłabią powstającą po latach niewoli Polskę.
1 stycznia 1919 r. polskiej samoobronie udało się opanować miasto. Siły mieszkańców były jednak zbyt nieliczne, aby przeciwstawić się armii bolszewickiej, a na pomoc polskiego wojska miasto nie mogło liczyć.
5 stycznia 1919 r. do Wilna wkroczyła Armia Czerwona. Bolszewicy zaprowadzili na Wileńszczyźnie swoje rządy.
"Dla Piłsudskiego kwestia zajęcia Wilna była kluczowa - taak z racji zamiarów realizacji swojej polityki wschodniej, jak i osobistego doń stosunku" - podkreśla Lech Wyszczelski w książce "Wojna o Kresy Wschodnie" (Bellona, Warszawa 2011).
Wyszczelski cytuje Piłsudskiego: "[Wilno jest] kluczem do spraw litewsko-białoruskich, jak jest nim Warszawa dla spraw polskich. [...] dopiero po zajęciu Wilna można mówić o realnym kształtowaniu stosunku całego tego kraju do Polski".
Mając do dyspozycji krzepnące w walkach i coraz sprawniejsze wojsko, Piłsudski - podczas narady odbytej w końcu marca 1919 r. w Brześciu nad Bugiem - zarządził ofensywę na Wilno. Siłami dywizji piechoty i brygady jazdy rozpoczął ofensywę.
19 kwietnia 1919 r. do miasta wkroczyli polscy ułani, a następnego dnia Armia Czerwona została z niego całkowicie wyparta.
W oswobodzonym od bolszewików Wilnie, Piłsudski wydał odezwę "Do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego". Manifest wydrukowany został po polsku, litewsku, białorusku i w języku żydowskim.
"W sprawach wewnętrznych, narodowościowych i wyznaniowych" odezwa zapowiadała gwarancje samodzielności w ich ustanowieniu. Piłsudski zapowiadał przeprowadzenie wyborów, w wyniku których władza miała przejść w ręce cywilne.
Jak podkreśla Lech Wyszczelski: "Odezwa spotkała się ze zróżnicowanym przyjęciem wśród polskiej ludności Wilna; była jednak kierowana nie tyle do ludności, co do opinii międzynarodowej, a zwłaszcza do rządu litewskiego, bedąc ofertą zawarcia federacji".
NH
