3 stycznia 1795 r. III rozbiór Polski. Rzeczpospolita wymazana z mapy Europy

Upadek I Rzeczypospolitej sprawił, iż podzielone ziemie polskie znalazły się pod panowaniem trzech państw ościennych. Tajne porozumienie zawarte przez Rosję i Austrię przy okazji podpisania konwencji rozbiorowej w styczniu 1795 r. gwarantowało ostateczne uznanie przez cesarza Austrii Franciszka II rozbioru z 1793 r., dokonanego bez jego udziału. [Tym razem zaborcy nie tworzyli już żadnych pozorów, jak przy dwóch poprzednich rozbiorach, kiedy zgodę za zagarnięcie ziem Rzeczpospolitej wymusili na polskim sejmie, sterroryzowanym przez armię rosyjską - przyp. red.]

7 stycznia 1795 r. Rosjanie wywożą króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do Grodna, gdzie znajdzie się pod "opieką" wielkorządcy Litwy, Mikołaja Repnina.

Po trwających kilka miesięcy pertraktacjach wyznaczających linie podziału, 24 października 1795 r. do konwencji przystąpiły uwzględniane już wcześniej Prusy.

Granice trzech mocarstw rozbiorowych spotkały się koło Niemirowa nad Bugiem.

W wyniku trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej Austria zajęła Kraków oraz ziemie pomiędzy Pilicą, Wisłą i Bugiem po linię Karczew-Serock na wschód od Warszawy, czyli resztę województw: krakowskiego, sandomierskiego, bełskiego, województwo lubelskie i niewielkie części Podlasia i Mazowsza.

W sumie było to 47,1 tys. km2, zamieszkałych przez około 1,5 mln ludzi. Z ziem tych utworzono w 1796 r. nową prowincję austriacką: Galicję Zachodnią.

Rosja otrzymała resztę ziem litewskich, białoruskich i ukraińskich po Niemen i Bug, czyli pozostałe części województw: wileńskiego, nowogródzkiego i brzesko-litewskiego, ziemi wołyńskiej i chełmskiej oraz Żmudź. Teren ten, zajmujący około 120 tys. km2 powierzchni, był zamieszkały przez niemal 1,2 mln ludzi.

Pod panowanie pruskie dostało się 1 mln mieszkańców i 48 tys. km2, tj. Mazowsze aż po Niemen (z Warszawą) i zachodnie krańce Rzeczypospolitej. Wschodnia granica państwa pruskiego przebiegała na rzekach: Pilicy, środkowej Wiśle, dolnym Bugu i środkowym Niemnie. W 1793 i 1795 r. do państwa Hohenzollernów przyłączono dawne województwa: poznańskie, gnieźnieńskie, kaliskie, sieradzkie (z ziemią wieluńską), rawskie, łęczyckie, brzesko-kujawskie, resztę inowrocławskiego i leżącą na lewym brzegu Wisły część województwa mazowieckiego.

W państwie pruskim ziemie te utworzyły nową prowincję: Prusy Południowe, podzielone administracyjnie na trzy departamenty kamer z siedzibami w Poznaniu, Kaliszu i Warszawie. Z północnej części Mazowsza, Podlasia i części ziem litewskich powstała po 1795 r. inna nowa prowincja: Prusy Nowowschodnie. Przyłączony do Śląska niewielki skrawek województwa krakowskiego nazwano Nowym Śląskiem.

4 października 1795 r. Prusacy wywożą ze skarbca na Wawelu polskie insygnia koronacyjne, m.in. miecz Szczerbiec, 6 koron, berła, jabłko. W r. 1811 zostaną one w Berlinie przetopione na monety pruskie.

25 listopada 1795 r. rosyjski  poseł Mikołaj Repnin przedstawił w Grodnie  do podpisu królowi Stanisławowi Augustowi akt abdykacji, który był równoznaczny z akceptacją rozbiorów. Poniatowski aż do śmierci (12 lutego 1798 r. ) pozostawał na łaskawym chlebie władców rosyjskich.

W historiografii jego polityka doczekała się wielu ocen - od prób usprawiedliwiania po najsurowszą krytykę. Jedną z nich wyraził Emanuel Rostworowski w zdaniu: "Tracący byt państwowy naród uczynił z ostatniego króla kozła ofiarnego, składając na niego brzemię win. W ten sposób Stanisław August wyrządził świadomości i samopoczuciu narodowemu ostatnią przysługę, pozwalając idealizować ogół kosztem jednostki".

Po śmierci carycy Katarzyny II (17 listopada 1796 r.) na rozkaz jej syna, cara Pawła I, Poniatowski wyjechał do Petersburga.

Austria, Prusy i Rosja zawarły ostateczną konwencję rozbiorową na początku 1797 r. w Petersburgu. Rozstrzygnięto w niej sprawę długów Rzeczypospolitej i jej ostatniego króla oraz sytuację prawną poddanych mających dobra ziemskie w kilku zaborach. Musieli oni w ciągu pięciu lat zdecydować o miejscu swego stałego pobytu.

Konwencja zawierała tajny artykuł zobowiązujący sygnatariuszy do nieużywania w tytułach swych monarchów określenia "Królestwo Polskie", która to nazwa na zawsze miała zniknąć z mapy Europy. Uznano, że zachodzi konieczność zniesienia wszystkiego, co by przypominało istnienie Królestwa Polskiego wobec unicestwienia tego politycznego ciała.

W wyniku trzech rozbiorów Rosja zagarnęła ostatecznie 463 tys. km2 i 5,5 mln ludności; Austria - 129 tys. km2 i 4 mln ludności; Prusy - 141 tys. km2 i 2,6 mln poddanych dawnej Rzeczypospolitej.

--------------

Źródło: "Wielka Historia Polski", pod redakcją Mariana Szulca, Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2002