Maria: Jedyny polski reaktor jądrowy ma już 40 lat

Choć dziś Maria jest jedynym czynnym reaktorem jądrowym na terenie Polski, to trzeba przypomnieć, że jest młodszą siostrą dosyć licznej rodziny, w której skład wchodzą: Ewa, Anna, Anna-P, Agata i - jedyny niekobiecy reaktor w tym gronie - UR-100. Wszystkie te urządzenia jądrowe są obecnie nieczynne.

Można powiedzieć, że uruchomiona 18 grudnia 1974 roku Maria była zwieńczeniem trwających od lat 50. - reaktor Ewa uruchomiono w 1958 roku - badań nad urządzeniami jądrowymi w Polsce. Otwocka dzielnica Świerk, gdzie zbudowano wszystkie urządzenia, do dziś jest "polską stolicą reaktorów", a w tamtych latach stała się znaczącym w świecie centrum rozwoju badań i technik jądrowych.

Wracając do Marii, to prace nad powstaniem reaktora zaczęto w 1970 roku, wmurowując kamień węgielny w miejscu budowy, ale już w 1964 roku opracowano program wykorzystania urządzenia.

Warto podkreślić, że reaktor Maria został w całości zaprojektowany i zbudowany przez polskich specjalistów i techników - w przeciwieństwie np. do reaktora Ewa, który był konstrukcją radziecką.

Po 15 latach eksploatacji w połowie 1985 roku reaktor Maria wyłączono i poddano gruntownej modernizacji, m.in. systemu chłodzenia, klimatyzacji i wentylacji reaktora.

Rok później doszło do pamiętnej awarii reaktora energetycznego w Czarnobylu. W efekcie katastrofy polscy naukowcy gruntownie zmienili podejście do kwestii bezpieczeństwa reaktorów jądrowych. Maria została wyposażona w nowoczesne jak na tamte czasy systemy zabezpieczające i układy zapobiegające wystąpieniu negatywnych zdarzeń lub minimalizujące ich konsekwencje.

Zainstalowano wówczas m.in. pasywny układ zalewania kanałów paliwowych wodą basenową. System miał zadziałać w przypadku spadku ciśnienia w obiegu chłodzenia elementów paliwowych.

Modernizacja i zabezpieczenie Marii trwało kilka lat. Reaktor uruchomiono ponownie w 1992 roku, a w roku następnym podjęta została regularna eksploatacja, która trwa do dziś. Co więcej, od 1995 roku, po zakończeniu działalności Ewy, Maria stała się jedynym działającym reaktorem jądrowym w Polsce.

Szacuje się, że reaktor Maria może być eksploatowany do 2020 roku, a po kolejnej modernizacji, nawet do lat 2050-2060.

Jak z dumą informuje Narodowe Centrum Badań Jądrowych, pomimo upływu lat i korzystania z programu użytkowego niemal identycznego z tym sprzed blisko pół wieku, Maria to obecnie jeden z najlepszych reaktorów w Europie. Także najmłodszy - poza francuskim reaktorem z 1971 roku pozostałe powstały jeszcze w latach 60.

Co jeszcze wyróżnia Marię spośród innych reaktorów? Urządzenie ma bardzo korzystne położenie geograficzne - jest oddalone od osiedli ludzkich. Dzięki temu uniknął losu wielu europejskich badawczych reaktorów jądrowych, które zostały zamknięte ze względów bezpieczeństwa.

Maria to również jeden z siedmiu reaktorów na świecie, który wytwarzanie wykorzystywane w medycynie izotopy promieniotwórcze. Poza modyfikacją materiałów i zadaniami badawczymi, Maria wykorzystywana jest również w terapii neutronowej.

Reaktor jest również wykorzystywany do bardzo ciekawych celów, jakim jest autoradiografia malowideł. Ta technika została zastosowana do badania obrazów mistrzów malarstwa weneckiego XIV-XVIII wieku ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, prezentowanych w ramach wystawy "Serenissima - światło Wenecji" w 2000 roku.

Dzięki tym badaniom dokonano spektakularnego odkrycia. Okazało się bowiem, że pod właściwym obrazem "Portret weneckiego admirała" autorstwa Jacopo Tintoretto, wykryto istnienie innego portretu.

Artur Wróblewski