Kampania wrześniowa 1939 roku - kalendarium dzień po dniu

1 września 1939 roku

O godzinie 4.45 Trzecia Rzesza bez wypowiedzenia wojny rozpoczyna zbrojny atak na Polskę (plan Fall Weiß). Początek  drugiej  wojny   światowej.

  Dowódca niemieckich wojsk lądowych gen. Walther Brauchitsch, w odezwie skierowanej do ludności polskiej zapewnia, że dowodzone przez niego oddziały będą przestrzegać postanowień prawa międzynarodowego.Prezydent RP, Ignacy Mościcki, wydaje odezwę do obywateli Rzeczypospolitej wzywając do obrony  zaatakowanego  kraju.Wojska niemieckie zajmują wiele polskich miejscowości przygranicznych, a także terytorium Wolnego Miasta Gdańska, który opuścił Wysoki Komisarz Ligi Narodów, Carl Jacob Burckhardt. Parlament Rzeszy Niemieckiej (Reichstag) przyjmuje "zasadniczą ustawę państwową o wcieleniu Gdańska do Rzeszy Niemieckiej", którą wydał w tymże dniu prezydent Wolnego Miasta Gdańska.

Do szkockiego portu Rosyth dopływają 3 polskie niszczy- ciele:  "Błyskawica",  "Burza" i "Grom".

Rozpoczyna się wielki exodus ludności w kierunku wschodnim.

W "Gońcu Warszawskim" ukazuje się wiersz Kazimierza Wierzyńskiego zatytułowany "Święty Boże", inicjujący polską twórczość wojenną. Swój wiersz "Do Żołnierza" deklamuje w radiu autor, Jerzy Pietrkiewicz.

W Wilnie otwarto Ogólnopolskie  Targi  Ziół   Leczniczych, Grzybów i Konserw Roślinnych. Rząd sowiecki wyraża zgodę, aby Niemcy korzystali z radiostacji w Mińsku. Będzie nadawała sygnały dla  niemieckich samolotów bombardujących miasta polskie.

Wehrmacht dokonuje pierwszych masowych egzekucji, zarówno na polskich jeńcach wojennych, jak i na ludności cywilnej, m. in. w Czastarach, Mieleszynie, w powiecie kłobuckim.

2 września 1939 roku

Wojska słowackie wspólnie z Wehrmachtem wkraczają do polskich miejscowości na Podhalu. W stolicy obradują Sejm i Senat RP. Sejm zezwala posłom na ochotnicze Wstępowanie do polskiego wojska, zaś obie izby uchwalają regulamin zezwalający na obradowanie im podczas wojny w zmniejszonym składzie personalnym. W czasie Niemieckiego nalotu na Lublin ginie blisko 200 osób. Dyktator Włoch, Benito Mussolinii, zgłasza propozycję zaprzestania działań wojennych. Inicjatywę tę Odrzucają Wielka Brytania i Francja. Z więzień zostają wypuszczeni działacze komunistyczni, członkowie zdelegalizowanej w 1938 roku KPP. Jednostki niemieckie Zatapiają dwa polskie parowce: "Gdynię" i "Gdańsk".  Powstaje obóz koncentracyjny Stutthof, do którego deportowano pierwszych 250 Polaków aresztowanych na terenie Wolnego Miasta Gdańska.

Berlin opuszcza polski ambasador Józef Lipski. Żołnierze Wehrmachtu dokonują kolejnych egzekucji na polskiej i żydowskiej ludności cywilnej, w tym na  dzieciach, m. in. w Parzymiechach, Wieruszowie, Łaziskach, Torzyńcu, Skomielnej Białej, Rokicinach.

3 września 1939 roku 

Wypowiedzenie Trzeciej Rzeszy wojny przez Wielką Brytanię, Francję, Australię, Indie, Kanadę i Nową Zelandię. Wiadomość ta wywołuje wybuch entuzjazmu w  Polsce. Konflikt polsko - niemiecki zostaje od tego momentu umiędzynarodowiony. Rozkaz niemieckiego naczelnego dowództwa nakazuje natychmiastowe podjęcie nieprzyjaznych kroków przeciwko Anglii (pierwsza faza bitwy o Atlantyk - będzie trwała do VI 1940). Początek tzw. dziwnej wojny (franc. drôle de guerre).Przechodzące przez Bydgoszcz oddziały 9, 15 i 27 dywizji piechoty WP zostają ostrzelane przez miejscowych Niemców. Dywersję tłumią siłą wojsko i policja (którym w ujawnieniu kryjówek niemieckich pomaga ludność polska), internowano około 700 osób narodowości niemieckiej. Propaganda niemiecka wydarzenia w Bydgoszczy będzie nazywała "krwawą niedzielą" i opisywała jako krwawy mord na bezbronnej ludności niemieckiej. Niemcy zwracają się do rządu sowieckiego z prośbą o rozważenie możliwości wkroczenia Armii Czerwonej do Polski (podstawa: niemiecko - sowiecki pakt z 23 sierpnia 1939 roku i dołączony doń tajny  protokół). 

Rekonstrukcja polskiego rządu, do którego dokooptowano gen. Kazimierza Sosnkowskiego, wojewodę śląskiego Michała Grażyńskiego (minister propagandy) i Wacława Kostkę-Biernackiego (generalny komisarz cywilny przy Naczelnym Dowództwie Wojska Polskiego). Żołnierze Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Narew" dokonują wypadu rozpoznawczego na tereny Prus Wschodnich (rzecznik rządu polskiego o godz. 22.45 oświadczy korespondentom zagranicznym: Polskie jednostki kawaleryjskie przedarły się przez linię niemieckich oddziałów pancernych i znajdują się w Prusach Wschodnich na niemieckiej ziemi). Wiadomość ta stanie się sensacją w Anglii i Francji. Również komunikat niemieckiego Wehrmachtu odnotuje ten atak, podkreślając jednak,iż polskie oddziały już zostały wyparte. Armie niemieckie 3. i 4. przełamują polski korytarz zapewniając połączenie Prus Wschodnich z terytorium Rzeszy i odcinając oddziały polskie broniące wybrzeża. Armia "Pomorze" rozpoczyna odwrót w kierunku na Toruń. Niemieckie naloty na wiele polskich miast, w tym Warszawę; zbombardowano także pociągi ewakuacyjne na stacji w Sędziszowie; oddziały lądowe zajęły m. in. Częstochowę, Radomsko i Nowy Tomyśl. Na Bałtyku zostają zatopione: polski niszczyciel  "Wicher" i stawiacz min "Gryf".

  Rozkaz Heinricha Himmlera o pozbawieniu życia wszystkich osób cywilnych, które z bronią w ręku występują przeciwko oddziałom niemieckim. 

W "Polsce Zbrojnej" ukazuje się wiersz J. Pietrkiewicza Westerplatte, w którym autor oddaje hołd żołnierzom Polskiej Składnicy Tranzytowej, walczącym z wielokrotnie silniejszymi oddziałami Wehrmachtu. 

Kolejne masowe egzekucje wziętych do niewoli polskich żołnierzy oraz ludności cywilnej, m. in. w powiecie częstochowskim, piotrkowskim, na Górze św. Anny, na Śląsku, Śląsku Cieszyńskim, w powiecie radomszczańskim. W akcji eksterminacyjnej uczestniczyli też członkowie  niemieckiego Freikorpsu. 

Niemiecki U-30 zatapia, bez ostrzeżenia, brytyjski liniowiec pasażerski "Athenia" zdążający do USA. Z ponad 1400 ludzi na  pokładzie zginęło 112  osób, w tym 28 Amerykanów. Winston Churchill obejmuje urząd Pierwszego Lorda Admiralicji.

4 września 1939 roku 

W Paryżu rządy polski i francuski podpisują protokół o wzajemnej pomocy, skuteczności przymierza z 1921 roku i realizacji konwencji wojskowej z 19 maja 1939 roku.

W wyniku przegrupowania części polskich sił powołano Armię "Lublin" (dowódca gen. Tadeusz  Piskor). 

W Warszawie powstają robotnicze oddziały obrony stolicy Polski; powołano też Stołeczny Komitet Samopomocy Społecznej. 

Ze stolicy rozpoczyna ewakuację Fundusz Obrony Narodowej (FON). Utworzono go jeszcze w roku 1936, a gromadził środki na potrzeby polskiej armii, wspierany też spontanicznie licznymi darami społeczeństwa (gotówką i w naturze). 

Przemówienie radiowe do społeczeństwa amerykańskiego wygłasza wybitny pianista i polityk, b. premier Ignacy Jan Paderewski. Oddziały niemieckie zajmują m. in. Kalisz, Leszno, Ostrów Wielkopolski.

Ukazuje się pierwszy numer "Kattowitzer Zeitung". 

Niemieckie jednostki wojskowe dokonują kolejnych mordów,m.in. w Katowicach, gdzie rozstrzelano 250 osób (powstańcy śląscy, harcerze uczestniczący w obronie Katowic), w Żarkach, Częstochowie, Serocku, w Łodzi i Tylmanowej. 

W Opatowcu żołnierze Wehrmachtu rozstrzeliwują wziętych do niewoli polskich jeńców. 

Dziesięć brytyjskich bombowców zrzuca nad Hamburgiem, Bremą i Zagłębiem Ruhry 13 ton ulotek.

5 września 1939 roku 

Marszałek Edward Rydz-Śmigły wydaje rozkaz nakazujący wycofywanie się oddziałów polskich na linię Wisły i Sanu. Warszawę opuszcza nuncjusz apostolski, arcybiskup Filippo Cortesi. Na Śląsku nakazano konfiskatę mienia Polaków, którzy opuścili miejsce zamieszkania przed wkroczeniem oddziałów niemieckich. Oddziały Wehrmachtu zajmują m.in. Bydgoszcz, Grudziądz i Kielce.

Ukazuje się rozkaz gen. W.Brauchitscha o organizowaniu na ziemiach polskich sądów specjalnych (Sondergerichte) i stosowaniu w nich, wbrew międzynarodowemu prawu, niemieckiego prawa karnego.

6 września 1939 roku  

Rząd polski ogłasza odezwę o kontynuacji obrony kraju. W wyniku przeformowania armii "Karpaty" i części armii "Kraków" powstaje armia "Małopolska" (dowódca: gen. Szylling) Oddziały niemieckie wkraczają do kolejnych polskich miejscowości, w tym m.in. do Jarocina, Nowego Sącza i Krakowa, który wcześniej został ogłoszony miastem otwartym.

Rozkaz głównodowodzącego niemieckich wojsk lądowych o natychmiastowym rozstrzeliwaniu na terenie Polski wszystkich osób cywilnych (w rozkazie użyto  sformułowania - partyzanci), które posiadają broń oraz rozporządzenie o zakazie przechowywania i obrotu majątkiem żydowskim na okupowanych obszarach polskich (wchodzi w życie z mocą wsteczną od 1 września 1939 roku). 

Biskup Carl Maria Splett zakazuje w diecezji gdańskiej nabożeństw w języku polskim.

Egzekucje ludności cywilnej w Jodłowniku-Wadzyniu, Wolbromiu, Szczyrzycu, Uniejowie, Wieliczce, Kielcach i Komorowie, również w Limanowej. Ponadto Wehrmacht rozstrzelał wziętych do niewoli polskich oficerów z 76. pułku piechoty oraz spalił żywcem szeregowców tego pułku.

Początek symbolicznej francuskiej oofensywy nad Saarą. Zapowiedź brytyjskiej blokady Niemiec.

 7 września 1939 roku 

Kapituluje załoga Westerplatte,dowodzona przez mjr. Henryka Sucharskiego. Komunikaty: "Westerplatte walczy", "Westerplatte broni się", przez pierwszy tydzień wojny dodawały otuchy, krzepiły. Niemieckie "Illustrierter Beobachter" nazwie Westerplatte kleines Verdun (małe Verdun). Z przeszło 3 tys. żołnierzy Wehrmachtu atakujących polską Wojskową Składnicę Tranzytową na Westerplatte zginęło około 300, natomiast z pośród 182 obrońców poległo 15.

Niszczyciele: "Błyskawica", "Burza" i "Grom" rozpoczynają działania bojowe w ramach sojuszniczej floty brytyjskiej. 

Samoloty niemieckie bombardują Łomżę, Wehrmacht zdobywa Toruń. 

Naczelny Wódz WP, marszałek E. Rydz-Śmigły w nocy z 6 na 7 września opuszcza Warszawę udając się do Brześcia n. Bugiem. Stolicę opuszcza też rząd Rzeczypospolitej Polskiej, a płk Roman Umiastowski, szef propagandy Naczelnego Dowództwa WP, ogłasza w radiu apel o opuszczenie Warszawy przez mężczyzn zdolnych do walki. 

Naczelna Rada Wojenna Francji podejmuje decyzję o niewysyłaniu do Polski jednostek lotniczych oraz o niebombardowaniu terytorium Niemiec. 

Rząd Wielkiej Brytanii przyznaje Polsce kredyt w wysokości 5 mln funtów szterlingów, zaś rząd francuski - w wysokości 600 mln franków. 

Gestapo rozpoczyna aresztowania wśród Żydów zamieszkujących Rzeszę, a posiadających obywatelstwo polskie. 

Rozpoczyna działalność sekcja polska BBC. 

Z wystąpienia szefa niemieckiej policji bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei), Reinharda Heydricha: "w Polsce muszą być wymordowani szlachta, duchowieństwo i Żydzi".

8 września 1939 roku 

Powstaje Armia "Warszawa" (dowódca gen. Juliusz Rómmel). 

Kazimiera Iłłakowiczówna, na wieść o tym, że oo. Paulini ukryli obraz Najświętszej Marii Panny (Jasnogórskiej), pisze wzruszający wiersz pt. "Do Matki Boskiej Ukrytej". 

Wojska niemieckie zajmują kolejne miasta polskie, w tym Inowrocław i Łódź, zaś roku Heydrich oznajmia, że dla Polski nie przewiduje się ustanowienia rządu, jak dla Protektoratu, lecz utworzenie całkowitej niemieckiej administracji. 

Powołano dowódców okręgów wojskowych: zachodniopruskiego gen. Walthera Heitza, poznańskiego - Alfreda von Vollarda-Bockelberga, krakowskiego - Wilhelma Lista i łódzkiego - Johannesa Blaskowitza. 

Władze okupacyjne Gdańska likwidują w mieście wszystkie szkoły polskie. 

Żołnierze Wehrmachtu rozstrzeliwują liczne grupy  Polaków, w tym wziętych do niewoli jeńców polskich (w Ciepielowie ponad 450, pod Odrzywołem 20, kilkudziesięciu w Opatowie). W zbrodniach uczestniczą też oddziały Selbstschutzu i policja niemiecka.

9 września 1939 roku 

Początek największej bitwy polskiego września, bitwy nad Bzurą, w której ze strony polskiej uczestniczą armie "Poznań" i "Pomorze" - dowodzo ne przez gen. Tadeusza Kutrzebę. 

Naczelne Dowództwo WP powołuje Samodzielną Grupę Operacyjną "Polesie" pod dowództwem gen. Franciszka Kleeberga. 

Bombardowanie Pińska, zwłaszcza dużego portu rzecznego z okrętami flotylli pińskiej. Bomby spadają też na Warszawę, Łomżę i Zamość. W czasie bombardowania Lublina ginie poeta Józef Czechowicz. Pada Kruszwica i Płock. Wiaczesław Mołotow, sowiecki komisarz spraw zagranicznych, gratuluje niemieckiemu ambasadorowi w Moskwie zdobycia przez Wehrmacht Warszawy (wiadomość okazała się błędna). Na terenie Śląska (bez Zaolzia) wprowadzono do obiegu pieniężnego niemiecką markę.

Kolejne egzekucje Polaków i Żydów w Gaworowie, Będzinie, Kłecku, w okolicach Ozorkowa, Łańcucie i wielu innych miejscowościach. W Ciepielowie oddział Wehrmachtu rozstrzeliwuje blisko 300 polskich jeńców.

10 września 1939 roku 

Zakończenie walk nad rzeką Wizną (zwanych polskimi Termopilami), gdzie blisko 700 żołnierzy polskich pod dowództwem kpt. Władysława Raginisa bohatersko odpierało przeważające siły niemieckie.

A. Hitler proponuje rządowi litewskiemu przyłączenie się do agresji na Polskę (w zamian za oddanie Litwie Wilna). Niemiecki dowódca wojsk lądowych, gen. Brauchitsch, wydaje rozporządzenie w sprawie odpowiedzialności karnej nieletnich. Na jego podstawie niemieckie sądy w okupowanej Polsce mogły wymierzać karę śmierci niezależnie od wieku sprawcy, jeżeli ten pod względem swego rozwoju dorównuje osiemnastoletniej osobie. Władze okupacyjne nakazują w Wielkopolsce zaprzestanie działalności wszystkich polskich organizacji społecznych i politycznych. 

W Poznaniu ukazują się ponownie "Przewodnik Katolicki" i "Dziennik Poznański", w Łodzi zaś udaje się wydać "Przyjaciela Narodu", łódzkie władze okupacyjne wznawiają wydawanie dziennika "Deutsche Presse".

11 września 1939 roku 

Naczelny Wódz wydaje dyrektywę o utworzeniu dwu związków operacyjnych: Frontu Północnego i Frontu Środkowego oraz skoncentrowania wojsk polskich we wschodniej Małopolsce, gdzie planowano ich przegrupowanie. Powołanie Samodzielnej Grupy Operacyjnej Kawalerii pod dowództwem gen. Władysława Andersa,  podporządkowanej dowódcy armii "Warszawa". Z Brześcia n. Bugiem wyjeżdża na południe marszałek E. Rydz-Śmigły. 

Padają Gniezno i Mogilno. Powstaje zarząd wojskowy okręgu poznańskiego. 

Terytorium Polski opuszcza ambasador ZSRR, Nikołaj Szaronow, zaś ambasador francuski, Leon Noël przekazuje do Paryża informację o pogłosce, usilnie rozpowszechnianej wśród ludności polskich kresów wschodnich, o zawarciu tajnego układu pomiędzy Związkiem Sowieckim a Niemcami.

W Paryżu francuska Polonia demonstruje pod polską ambasadą domagając się udzielenia Polsce pomocy militarnej. 

Pierwsze wyroki ogłasza sąd specjalny w Bydgoszczy, w Poznaniu aresztowano jako zakładników ponad 30 osób,wśród nich profesorów Uniwersytetu Poznańskiego.

12 września 1939 roku 

Oddziały niemieckie osiągają przedpola Lwowa. Do walki przeciwko oddziałom polskim włączono, sformowany w Austrii oddział ukraiński (około 200 osób) pod dowództwem płk. Romana Suszki. Wódz Naczelny wycofuje się do Włodzimierza Wołyńskiego. 

We francuskim Abbeville odbywa się posiedzenie angielskofrancuskiej Najwyższej Rady Wojennej, w której uczestniczyli też premierzy Chamberlain i Daladier. Rada przyjmuje decyzję o przerwaniu działań zaczepnych na froncie i wycofaniu wojsk na linię Maginota. 

W Oławie, w specjalnym pociągu, odbywa się narada A. Hitlera z gen. Wilhelmem Keitlem, Joachimem von Ribbentropem i adm. Wilhelmem Canarisem, na której omówione zostały dotychczasowe działania wojsk niemieckich oraz przyszłe losy Polski. W swym dzienniku gen. Franz Halder odnotował: "Hitler za cenę zaprzestania działań wojennych przez państwa alianckie gotów jest ograniczyć zdobycze terytorialne Trzeciej Rzeszy w Polsce (do Śląska i Pomorza - tzw. polski korytarz)". Z oświadczenia Alberta Forstera, przyszłego namiestnika okręgu Prusy Zachodnie: "Sprawą szczególnej wagi jest ujęcie i odosobnienie polskich przywódców oraz intelektualistów, do których zaliczam nauczycieli, duchownych, ludzi z wyższym wykształceniem i ewentualnie kupców". 

W Poznaniu władze okupacyjne zamykają Uniwersytet.

13 września 1939 roku 

Dowódcą Frontu Południowego zostaje gen. Kazimierz Sosnkowski, w jego skład wchodzą wchodzą resztki armii "Kraków" i "Małopolska". 

Polskie oddziały wycofują się z Gdyni, zaś marszałek Rydz-Śmigły opuszcza Włodzimierz Wołyński. 

W Bratysławie wydano specjalny komunikat władz Słowacji o wprowadzeniu słowackiego zarządu cywilnego w polskich gminach na Spiszu i Orawie, graniczących ze Słowacją. 

W wileńskim "Słowie" ukazuje się wiersz Teodora Bujnickiego pt. Modlitwa za Warszawę. 

Do obozu koncentracyjnego w Dachau trafia pierwszy polski duchowny, ks. Teodor Dymek z diecezji gnieźnieńskiej. 

Dowódca niemieckich wojsk lądowych wydaje tajny rozkaz o wysiedleniu za San wszystkich Żydów zamieszkujących we wschodniej części Śląska. 

W Poznaniu skonfiskowano wszystkie publikacje o treści antyniemieckiej, zaś w Krakowie zakazano wydawania "Gazety Krakowskiej". Władze wojskowe zarządzają oznakowanie sklepów żydowskich napisem: Judisches Geschäft.

14 września 1939 roku 

Niemcy wkraczają do Gdyni.Rozwiązanie przez Naczelnego Wodza Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Grodno". 

Do nadgranicznej miejscowości Kuty przybywa Prezydent RP, Ignacy Mościcki oraz rząd polski. August Hlond, prymas Polski opuszcza terytorium kraju. Naczelne władze polskie po raz ostatni zwracają się o pomoc militarną do sojuszników. 

Władysław Studnicki, czołowy germanofil polski, proponuje władzom niemieckim utworzenie nowego polskiego rządu i zawarcie pokoju. 

W. Mołotow do ambasadora niemieckiego w Moskwie Fridricha Wernera von Schulenburga: "Armia Czerwona osiągnęła stan gotowości bojowej i wkroczy do Polski". 

W Wielkopolsce władze okupacyjne nakazują Polakom obowiązkowe odsprzedanie Niemcom całej posiadanej obcej waluty. W Częstochowie zaczyna się ukazywać w języku polskim i niemieckim "Goniec Częstochowski".

15 września 1939 roku 

Pada Białystok.

Edward Rydz-Śmigły wycofuje się do Kołomyi, zaś FON do Horodenki. W Tallinie zostaje internowany polski okręt podwodny ORP "Orzeł". 

Dr Hans Frank, minister Rzeszy i prezes Niemieckiej Akademii Prawa, otrzymuje nominację Hitlera na szefa administracji cywilnej w okupowanej Polsce. 

Polskie rozgłośnie radiowe w Baranowiczach, Warszawie i Wilnie nadają komunikat władz RP o nieważności zarządzeń niemieckich władz okupacyjnych. 

W Białymstoku powstaje przejściowy obóz jeniecki dla żołnierzy polskich. 

W okolicach Medyki zastrzelono blisko 500 Żydów, egzekucje miały też miejsce m.in. w Cecylówce, Witkowie, Różopolu, Sieradzu i szeregu innych miejscowości.

 Niemiecki okręt podwodny zatapia, pierwszy w tej wojnie, frachtowiec motorowy państwa neutralnego (belgijski "Alex von Opstal").

16 września 1939 roku 

Pod Duchnowem (pow. lubaczowski)ginie gen. Józef Kustroń. Mjr Edmund Galinat (ps. Konarski, Konar) otrzymuje od marszałka E. Rydza-Śmigłego instrukcję w sprawie organizowania na okupowanym terytorium polskim antyniemieckiej konspiracji. 

W. Mołotow do ambasadora niemieckiego w Moskwie: "Jutro lub pojutrze Armia Czerwona znajdzie się na terytorium Polski". 

Nad Warszawą niemieckie samoloty zrzucają ulotki wzywające ludność do poddania miasta.

Premier Francji, Daladier w depeszy do ambasadora francuskiego w Moskwie informuje, że ewentualne radzieckie poczynania wobec polskich ziem wschodnich nie staną się powodem do zerwania stosunków dyplomatycznych pomiędzy Francją a Związkiem Sowieckim. 

Władze okupacyjne aresztują wybitnego przywódcę ludowego, trzykrotnego premiera, Wincentego Witosa. 

Trwają egzekucje Polaków i Żydów oraz jeńców wojennych, m.in. w Bocheniu, Rydwanie, Grabnowoli, Łukowie i  Przemyślu.

17 września 1939 roku 

We wczesnych godzinach rannych oddziały Armii Czerwonej, bez wypowiedzenia wojny, przekraczają granicę wschodnią Polski. Ambasador Wacław Grzybowski nie przyjmuje noty dyplomatycznej sowieckiej, w której usiłowano uzasadnić tę napaść. W nocie m.in. twierdzono, że państwo polskie przestało już istnieć i wobec tego uznał się (rząd ZSRR) za zwolnionego z obowiązku przestrzegania zawartych z nim traktatów, w tym także z dnia 5 maja 1934 roku o nieagresji. Rząd ZSRR ponadto oświadczał, że dostrzega zagrożenie interesów ZSRR spowodowane wytworzoną w Polsce sytuacją, wyrażał też troskę o dalsze losy zamieszkałej w niej ludności ukraińskiej i białoruskiej, dla której ochrony życia i mienia Armia Czerwona otrzymała rozkaz przekroczenia radziecko-polskiej granicy. Z protestu rządu polskiego przeciwko wkroczeniu Armii Czerwonej: Rząd polski uroczyście protestuje przeciwko jednostronnemu pogwałceniu przez Rosję paktu o nieagresji i przeciw inwazji polskiego terytorium w chwili, gdy cały naród polski czyni najwyższe wysiłki, by odeprzeć niemieckiego agresora. Rząd polski protestuje  przeciwko motywom zawartym w nocie rządu radzieckiego, albowiem rząd polski prowadzi swą normalną działalność, a armia polska z powodzeniem stawia opór nieprzyjacielowi.

Z rozkazu Naczelnego Wodza: "Z Sowietami nie walczyć, tylko w razie natarcia z ich strony albo próby rozbrojenia naszych oddziałów". Rozkaz ten spowodował sporo zamieszania w polskich oddziałach znajdujących się na wschodnich obszarach Rzeczypospolitej. "New York Herald Tribune": Interwencja Rosji zmieniła natychmiast, i w sposób zasadniczy, cały charakter wojny. Obecnie nie tylko ostatnie resztki oporu polskiego muszą załamać się, lecz w najlepszym razie Polska będzie mogła być odbudowana tylko za zgodą Rosji. Z radiodepeszy z Londynu - posłania od narodu brytyjskiego - nadanej przez BBC: "Raz jeszcze przez bohaterskie walki Polska stała się chorążym wolności w Europie".

W różnych miejscach dochodzi do nierównych starć zbrojnych pomiędzy nielicznymi oddziałami polskimi a wkraczającymi sowieckimi. Armia Czerwona zajmuje kolejno: Baranowicze, Tarnopol, Równe, Wołożyn, Zdołbunów i in. Trwają działania na froncie polsko-niemieckim: Niemcy zajmują Lublin i twierdzę Brześć. 

Z dyrektywy Hitlera: wobec agresji ZSRR nie przekraczać linii Białystok-Brześć oraz rzeki Bug i linii Włodzimierz Wołyński-Lwów. 

Dekret prezydenta RP, I. Mościckiego, desygnujący gen. Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego na następcę prezydenta w przypadku potrzeby nowej obsady tego stanowiska. 

W Kołomyi Naczelny Wódz marszałek E. Rydz-Śmigły mianuje komendantem Związku Walki Zbrojnej o Niepodległość mjr Edmunda Galinata ps. Konarski, Konar. Terytorium kraju opuszcza ewakuacyjny transport FON, do Kut zaś dociera Wódz Naczelny. W Wielkopolsce zostają usunięte wszystkie napisy i znaki polskie, w tym godła i flagi narodowe.

W Terespolu żołnierze Wehrmachtu rozstrzeliwują blisko 100 polskich jeńców, w Henrykowie rozstrzelano osoby cywilne, w tym dzieci, miały też miejsce egzekucje w Łaskarzewie, Retkowie i wielu innych miejscowościach. Jeziory na Polesiu: samobójstwo popełnia tu jeden z najbardziej oryginalnych i inspirujących polskich artystów - Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy).

18 września 1939 roku 

Koniec bitwy nad Bzurą. Niedobitki polskich oddziałów podejmują próbę przebicia się do okrążonej Warszawy. 

Polscy marynarze zatapiają statki flotylli pińskiej. Oddziały sowieckie zajmują m.in. Kołomyję, Lidę, Łuck, Nowogródek, Sarny, Słonim, Stanisławów, Śniatyń, Święciany i Wołkowysk.

Terytorium państwa (noc z 17 na 18 września) opuszczają naczelne władze Rzeczypospolitej: prezydent, rząd, Wódz Naczelny i szefowie wielu instytucji centralnych. W odczuciu większości społeczeństwa polskiego była to decyzja zasadna, z wyjątkiem decyzji E. Rydza-Śmigłego, którego dość powszechnie oskarżano o ucieczkę i porzucenie, jeszcze walczącej przecież, armii polskiej. Granicę przekracza też gen. Władysław Sikorski. Orędzie Do Narodu, już z terytorium Rumunii, nadaje prezydent I. Mościcki. 

Na terenach zajmowanych przez oddziały sowieckie formują się samorzutnie ukraińskie oddziały Straży Obywatelskiej. Pojawiają się pierwsze objawy samosądów ukraińskich. 

Wspólne oświadczenie Trzeciej Rzeszy i ZSRR wskazujące, iż działania wojenne tych państw charakteryzuje zgodność interesów i że zadanie ich wojsk polega na doprowadzeniu w Polsce do spokoju i porządku publicznego.

Z Tallina w sposób niezwykle brawurowy wydostaje się ORP "Orzeł". Do Rzymu przybywa kardynał A. Hlond. W "Osservatore Romano" opublikowano tekst potępiający agresję sowiecką na Polskę. Niemieckiej nie potępiono.

19 września 1939 roku 

Z oświadczenia rządu brytyjskiego, w odpowiedzi na notę Mołotowa: "Rząd JKM uznaje rząd polski nadal za prawowitą władzę RP". Niedobitki niektórych oddziałów polskich starają się opuścić kraj, by za granicą formować na nowo armię. 

Popełnia samobójstwo płk Stanisław Dąbek, dowódca Lądowej Obrony Wybrzeża. Z przemówienia A. Hitlera wygłoszonego w Gdańsku: "Polska już nigdy nie powstanie w przedwojennych granicach państwowych". 

Niemcy zajmują klasztor franciszkanów w Niepokalanowie, aresztowano blisko 50 zakonników i braci. 

W Krakowie ukazał się pierwszy numer "Krakauer Zeitung". 

Armia Czerwona zajmuje m.in. Kobryń,  Kuty, Prużany i Wilno. 

Rumuni informują Trzecią Rzeszę o internowaniu na swym terytorium najwyższych władz Rzeczypospolitej Polskiej. Niemcy zatapiają brytyjski lotniskowiec "Courageous". Z ponad 1,2 tys. załogi zginęło 514 oficerów i marynarzy.

20 września 1939 roku

Kapitulują dwie armie polskie: "Kraków" i "Lublin". Na terytorium Rumunii swój ostatni rozkaz wydaje Naczelny Wódz, marszałek E. Rydz- Śmigły. Kończy go słowami: "Położenie się zmieni, wojna jeszcze trwa. Będziecie jeszcze bić się o Polskę i wrócicie do Polski, przynosząc jej zwycięstwo".

W Krakowie powstaje Tajna Organizacja Wojskowa "Związek Orła Białego" (w skrócie zwana często Organizacją Orła Białego) na czele z mjr. Kazimierzem Kierzkowskim,  ps. Prezes. 

Józef Stalin nie wyraża zgody na utworzenie "szczątkowego państwa polskiego", co proponowała Trzecia Rzesza. 

Do Anglii dociera polski okręt podwodny "Żbik". Niemieckie oddziały wojskowe i policyjne przeprowadzają szereg egzekucji na Polakach i Żydach - m.in. w Ciechocinku, powiecie świeckim i wielu innych miejscowościach. Do niewoli sowieckiej trafia wielu polskich oficerów i żołnierzy, w tym gen. Mieczysław Smorawiński.

21 września 1939 roku 

Wehrmacht przystępuje do zasadniczego szturmu na Warszawę, a Sowieci, po dwudniowej bitwie zajmują Grodno, później Pińsk. Z rozkazu naczelnego dowódcy niemieckich wojsk lądowych: specjalne grupy operacyjne SS oraz Sipo i SD zostają upoważnione w Polsce do realizacji zadań narodowo-politycznych, tj. do mordowania polskiego elementu przywódczego (inteligencji). Instrukcja szefa Sipo i SD, Reinharda Heydricha, nakazuje uruchamianie na terytorium okupowanego kraju gett dla ludności żydowskiej.

Polska i Francja podpisują protokół do zawartej między nimi umowy z 9 września 1939 roku, zaś papież przyjmuje na audiencji prywatnej polskiego prymasa A. Hlonda. Na terytorium przyszłego Generalgouvernement postanowiono przesiedlić wszystkich Romów (Cyganów) z terenu Rzeszy, Austrii oraz z Protektoratu Czech i Moraw.

 Funkcjonariusze Żelaznych Brygad dokonują zabójstwa rumuńskiego premiera Armanda Calinescu.

22 września 1939 roku 

W okolicach Warszawy ginie gen. Mikołaj Bołtuć; pod Tomaszowem i Zamościem trwają ciężkie boje resztek oddziałów polskich z nacierającym Wehrmachtem.

 Zakończenie walki o Lwów - gen. Władysław Langner przekazuje miasto Armii Czerwonej. W masie uchodźców we Lwowie pod sowiecką okupacją znaleźli się wybitni polscy pisarze, uczeni, ludzie kultury, m.in. T. Boy-Żeleński, M. Dąbrowska, W. Broniewski, A. Ważyk, A. Watt, J. Przyboś i wielu innych. 

Pod Warszawą ląduje samolot z A. Hitlerem, oczekującym na rychłe wkroczenie Wehrmachtu do stolicy Polski. Jednakże obrona Warszawy nadal trwa, a komunikaty: "Warszawa walczy" dodają otuchy i nadziei. 

Rozpoczynają działalność kolejne niemieckie sądy specjalne, m.in. w Łodzi i Piotrkowie Trybunalskim. 

Gen. Marian Żegota-Januszajtis rozpoczyna tworzenie konspiracyjnej "Polskiej Organizacji Walki o Wolność". 

W Brześciu n. Bugiem, przekazanym przez Wehrmacht Armii Czerwonej, odbywa się  zw. defilada zwycięstwa, którą wspólnie przyjmują niemiecki gen. Heinz Guderian i sowiecki gen. Kriwoszyn. Według słów Stalina przyjaźń niemiecko-sowiecka przypieczętowana została krwią. Trzecia Rzesza i Związek Sowiecki uzgadniają przebieg tzw. linii demarkacyjnej na zajętych ziemiach polskich (zgodnej z ustaleniami tajnego protokołu paktu Ribbentrop-Mołotow): od źródeł Sanu do jego połowy, dalej Bugiem, Narwią i Pisą aż do granicy Prus Wschodnich. Podano informację, iż na terenie Rumunii zostało internowanych nieco ponad 20 tys. polskich oficerów i żołnierzy. Na terenie Ostaszkowa władze sowieckie tworzą obóz dla polskich jeńców wojennych.

Niemieckie oddziały wojskowe w okolicach Sochaczewa rozstrzeliwują kilkudziesięciu polskich jeńców wojennych, egzekucje mają również miejsce m.in. w Pułtusku, Krasnej, Rawiczu, Gorlicach. W Turku spalono Żydów w miejscowej synagodze, podobnie we Włocławku. Sowieci rozstrzeliwują gen. Józefa Olszynę-Wilczyńskiego.

23 września 1939 roku 

Bitwa pod Tomaszowem kończy się kapitulacją oddziałów polskich. Niektóre polskie oddziały przekraczają granicę z Litwą. Hitler zatwierdza plan  nieograniczonej wojny podwodnej opracowany przez adm. Ericha Raedera. Obejmuje on dyrektywę zatapiania wszystkich statków handlowych, jeśli po zatrzymaniu przez okręt podwodny użyją radiostacji pokładowej.

24 września 1939 roku 

  Gen. Władysław Sikorski przybywa do Paryża. 

Ogłoszono, że na Litwie internowano blisko 14 tys. żołnierzy i oficerów polskich. 

Wojska sowieckie zajmują kolejne miasta polskie, m.in. Augustów, Sejny, Hrubieszów, Drohobycz i borysławskie zagłębie naftowe.

25 września 1939 roku 

Żołnierze Armii Czerwonej rozstrzeliwują oficerów i podoficerów flotylli rzecznej w Pińsku. 

W Wilnie zaś aresztowano blisko 500 Polaków. 

Armia Czerwona zajmuje m.in. Suwałki.

Niemcy rozpoczynają wysyłkę pierwszych transportów z polskimi robotnikami do pracy przymusowej na terenie Rzeszy Niemieckiej. 

Trwają zacięte walki o Warszawę, na walczące miasto zrzucono propagandowe ulotki, grożące odwetem niemieckim wobec obrońców. 

W Paryżu ukazał się pierwszy numer "Monitora Polskiego". 

Dekret A. Hitlera o organizacji zarządu wojskowego na zajętych, dawniej polskich, obszarach, w myśl którego na czele administracji wojskowej stanął naczelny dowódca wschodu - Oberbefehlshaber Ost (od 3 października 1939 roku gen. Gerd von Rundstedt, a od 20 października gen. Johannes von Blaskowitz), któremu podlega wyższy szef zarządu cywilnego Hans Frank (od 15 września 1939 roku). Administracja wojskowa na okupowanych polskich obszarach zostaje zastąpiona administracją cywilną 26 października 1939 roku.

26 września 1939 roku

Z ostatniego rozkazu marszałka E. Rydza-Śmigłego: Do Generała Dywizji Rómmla, Dowódcy Obrony Warszawy. "Dziękuję Panu Generałowi oraz wszystkim podległym mu oficerom i żołnierzom za bohaterską obronę Warszawy. Warszawa winna się bronić tak długo, jak starczy zapasów żywności i amunicji". 

Działania bojowe kończy armia "Modlin"." 

Armia Czerwona zajmuje m.in. Zamość, Chełm, Rawę Ruską i Sambor.

Litwini zamykają granicę dla ruchu osobowego. Pojawiają się pierwsze zastrzeżenia władz francuskich wobec nominowania gen. B. Wieniawy-Długoszowskiego na prezydenta RP.

27 września 1939 roku 

Ukazuje się wiersz Tadeusza Hiża, poświęcony bohaterskim obrońcom Warszawy (Bezimieńcom). 

Gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski ps. Torwid otrzymuje od gen.  Rómmla polecenie "prowadzenia dalszej walki o utrzymanie niepodległości i całości granic". Był to początek formowania Służby Zwycięstwu Polski (SZP), która stanowi zalążek późniejszej Armii Krajowej. Około 5 października 1939 roku szefem sztabu i zastępcą Dowódcy Głównego SZP zostaje płk Stefan Rowecki. 

Do konspiracji schodzi Związek Harcerstwa Polskiego (późniejsze Szare Szeregi) - przewodniczącym zostaje ppłk hm. Jan Mauersberger, a naczelnikiem harcerzy hm. Florian Marciniak ps. J. Krzemień, Nowak. 

PPS podejmuje decyzję o zawieszeniu działalności. 

W Poznaniu, na bazie przedwojennej Dywersji Pozafrontowej, powstaje konspiracyjna Tajna Polska Organizacja Wojskowa (TPOW). 

Do stolicy Francji przybywa Władysław Raczkiewicz.

Jednostki sowieckie zajmują Szczebrzeszyn i Krasnystaw, w rejonie Sambora jednostka dowodzona przez gen. W. Andersa (Grupa Operacyjna Kawalerii) stacza bitwę z dywizją sowiecką, gen. Anders został w  niej ciężko ranny. 

Z oświadczenia Reinharda Heydricha: "polska elita intelektualna została już wytępiona w 3 proc". 

Niemcy przeprowadzają egzekucje jeńców  wojennych, m.in. w Górecku Kościelnym. 

Na terytorium ZSRR skierowano Żydów z Jarosławia. 

Tarnopolskie "Słowo Żołnierza" władze sowieckie zamieniają na "Czerwony Sztandar", sowieckie pismo wydawane w języku polskim; redakcja zostanie przeniesiona do Lwowa.

28 września 1939 roku 

Kapitulacja Warszawy. W czasie jej obrony zginęło blisko 6 tys. obrońców, rannych zostało ponad 16 tys., straty zaś wśród ludności cywilnej wyniosły blisko 25 tys. osób zabitych i blisko 20 tys. rannych. Kampania wrześniowa została przegrana w pierwszych dwóch tygodniach, agresja sowiecka z 17 IX pozbawiła wojsko polskie (skądinąd znikomych) szans przegrupowania się na Kresach, kapitulacja Warszawy była epilogiem kampanii, choć bronił się jeszcze Hel i istniały niewielkie nie rozbite związki taktyczne WP.Zapadają znamienne decyzje wojenne i okupacyjne: Trzecia Rzesza i ZSRR podpisują "Układ o granicach i przyjaźni", do którego obyczajem wcześniejszym (pakt Ribbentrop-Mołotow) dołączono tajne protokoły oraz wspólną deklarację obydwu rządów. Układ określił granicę wzajemnych interesów państwowych na rzekach Pisie, Narwi, Bugu i Sanie. Granicę obie strony uznały za ostateczną. Dołączony do układu pierwszy tajny protokół włączał Litwę do strefy interesów ZSRR, a pod władanie niemieckie oddawał województwo lubelskie i część warszawskiego, które to obszary, jak przewidywano w sierpniu, miały należeć do ZSRR; drugi tajny protokół mówił o współpracy Niemiec i ZSRR w zwalczaniu polskiego ruchu oporu. Natomiast deklaracja obydwu  rządów wskazywała, że przez podział Polski utworzono fundament długotrwałego pokoju w Europie. Oba rządy wyrażały też pogląd, że zakończenie wojny  odpowiadałoby interesom wszystkich państw, oświadczały też, iż będą wzajemnie się konsultować w sprawie ważnych przedsięwzięć zbrojnych. 

Rada Ambasadorów, którą tworzą: Juliusz Łukasiewicz - Paryż, Edward Raczyński - Londyn i Bolesław Wieniawa Długoszowski - Rzym) powierza gen. W. Sikorskiemu obowiązki dowódcy  formowanych we Francji oddziałów polskich. 

W Radiu Watykańskim orędzie do narodu wygłasza prymas Polski, kardynał August Hlond. 

Zdobyty przez Wehrmacht Przemyśl zostaje przekazany Armii Czerwonej. 

Potyczka grupy gen. Wilhelma Orlika Rückemana z wojskami sowieckimi. 

Żołnierze sowieccy rozstrzeliwują pod Tomaszowem grupę polskich żołnierzy wziętych do niewoli. 

Na Górnym Śląsku wprowadzono okupacyjną administrację cywilną. 

W Dobiegniewie (niem. Woldenberg) powstaje obóz jeniecki dla polskich oficerów wziętych do niewoli we wrześniu 1939 roku.  

29 września 1939 roku 

Prezydentem RP zostaje Władysław Raczkiewicz, senator i b. wojewoda pomorski, prezes Światowego Związku Polaków. Pod naciskiem Francuzów (konsultujących się w tej sprawie z Sikorskim) Mościcki wycofał wcześniejszą nominację dla B. Wieniawy-Długoszowskiego. Zaprzysiężenie nowego prezydenta nastąpi w Paryżu 30 września. 

W francuskim MSZ-ecie protest w sprawie układu sowiecko-niemieckiego z 28 września składa ambasador J. Łukasiewicz. 

Kapitulacja twierdzy Modlin; trwają jeszcze potyczki z oddziałami sowieckimi (Podlasie). Sowieci wywożą do Sum blisko 1,5 tys. wziętych do niewoli oficerów polskich. Z wystąpienia roku Heydricha: "w Polsce nie należy litować się nad duchowieństwem, nauczycielami i legionistami". 

Trwają rozstrzeliwania Polaków - m.in. na Pomorzu.

30 września 1939 roku 

Premierem rządu  mianowano gen. Władysława Eugeniusza Sikorskiego (zaprzysiężony 1 października; rząd ten pracował do 13 lipca 1943 roku). Rząd polski ogłasza protest przeciwko niemiecko - sowieckiemu układowi z 28 września 1939 roku. 

Starcia oddziałów polskich z wojskami sowieckimi - m.in. w pobliżu Janowa Lubelskiego i pod Milanowem. 

W Warszawie ukazują się niemieckie dzienniki w języku polskim (m.in. "Czas", "Ekspres Poranny"). Młodzi Polacy zaczynają demonstracyjnie nosić odznaki i mundury polskich organizacji, czapki studenckie itp. 

W okupowanym Wilnie formują się pierwsze organizacje konspiracyjne, m.in."Komitet Walki o Wyzwolenie", "Związek Wolnych Polaków". 

Orędzie do Polaków, w czasie zbiorowej audiencji (uczestniczył w niej m.in. kardynał Hlond) wygłasza papież Pius XII. Oceniono je w polskich środowiskach bardzo krytycznie (ks. Meysztowicz napisał: "żadnej próby powstrzymania ręki niemieckiej [...] Polacy oczekiwali nie tylko słów miłości dla siebie, ale i słów sprawiedliwości wobec nieusprawiedliwienia agresji"). 

Wódz naczelny armii francuskiej, gen. Maurice Gustave Gamelin,  zarządza wycofanie wojsk francuskich z terenów zajętych w Niemczech - za linię Maginota. 

Do Francji przybywa liczący 158 tysięcy żołnierzy angielski korpus ekspedycyjny, którym dowodzi lord John Gort.

1 października 1939 roku 

Przemówienie radiowe Winstona Churchilla, w którym, w sekwencji poświęconej Polsce, wyraża przekonanie, że odzyska ona niepodległość. 

Kilka potyczek z Armią Czerwoną staczają pojedyncze oddziały polskie. 

W Warszawie powstaje konspiracyjna Gwardia Ludowa (związana z PPS - nie mylić z późniejszą PPR-owską GL), której komendantem zostaje Henryk Borucki ps. Czarny.

 W Moskwie podjęto decyzję o utworzeniu "organizacji komunistycznych na Zachodniej Ukrainie i Zachodniej Białorusi". 

Na Kielecczyźnie rozpoczyna działalność partyzancką Oddział Wydzielony WP dowodzony przez mjr. Henryka Dobrzańskiego ps. Hubal. Powstaje konspiracyjna Komenda Obrońców Polski (KOP) z gen. Wilhelmem Orlikiem - Rückemenem na czele, nieco później komendantem zostanie Bolesław Studziński ps. Bohdan Nitecki.

2 października 1939 roku 

Kapituluje Rejon Umocniony Hel. 

Pod Kockiem rozpoczyna się bitwa Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie", ostatnia walka z Niemcami regularnych oddziałów polskich. 

Z przemówienia A. Hitlera: "W Polsce może być tylko jeden pan, to jest Niemiec [...] należy pozbawić życia przedstawicieli polskiej inteligencji". 

Na Pawiaku zostają osadzeni pierwsi więźniowie.

 3 października 1939 roku 

Potyczką pod Annopolem wojska polskie kończą kampanię sowiecko-polską. Trwa jeszcze bitwa pod Kockiem oraz mniejsze starcia polsko-niemieckie. 

Rozpoczyna się osadzanie polskich jeńców w sowieckich bozach w Ostaszkowie, Starobielsku i Kozielsku. 

Na Śląsku powstaje konspiracyjna grupa "Birkuty". 

Konferencja 21 państw w Panamie - zapada postanowienie o utworzeniu "amerykańskiej strefy bezpieczeństwa" (w pasie wód wzdłuż amerykańskiego wybrzeża, o szerokości 300 do 600 mil morskich, zabroniono wszelkich działań wojennych).

4 października 1939 roku 

Trzecia Rzesza i ZSRR podpisują dodatkowy protokół do zawartego 28 IX 1939 roku układu, który przewiduje doprecyzowanie niektórych odcinków wspólnej granicy.

Rząd Wielkiej Brytanii uznaje polski rząd na obczyźnie. SS-Obergruppenführer Friedrich Wilhelm Krüger obejmuje urząd wyższego dowódcy SS i Policji Wschód, który ma obejmować tereny przyszłego Generalnego Gubernatorstwa.

5 października 1939 roku 

Koniec bitwy pod Kockiem (akt kapitulacji gen. Kleeberg podpisze w dniu następnym), ostatniej bitwy polskiego Września. W Warszawie A. Hitler przyjmuje defiladę zwycięskiego Wehrmachtu. Przygotowywany nań przez SZP zamach nie doszedł do skutku (prawdopodobnie z braku odpowiednio wykwalifikowanych wykonawców). Aresztowania i egzekucje związane z działaniami wojennymi oraz pierwszymi dniami okupacji.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000