Myśl polityczna Ruchu Politycznego "Wyzwolenie"

Zanim jednak doszło do ich publikacji, od wiosny 1983 r. w środowisku osób tworzących Ruch odbyło się wiele dyskusji na temat oceny sytuacji w kraju i dróg wyjścia ku niepodległości. W niektórych z nich uczestniczyły osoby uznane za niezależnych ekspertów, takich jak Jadwiga Staniszkis, Stefan Bratkowski, Piotr Wierzbicki i Andrzej Gelberg. Brało w nich udział około dwudziestu - trzydziestu osób, spośród których z "Wyzwolenia" najaktywniej występowali: Adam Strug, Marcin Galec, Janusz Czarniawski, Elżbieta Misiak-Bremer i Lech Jęczmyk.
Podczas toczonych wówczas dyskusji wyłaniały się najważniejsze tezy programowe Ruchu. Ostatecznej redakcji najważniejszych dokumentów dokonał A. Strug.
W deklaracji ideowej Ruchu Politycznego "Wyzwolenie" znalazła się diagnoza sytuacji geopolitycznej Polski po II wojnie światowej. Napisano w niej, że "... Polska została okupowana przez siły wojskowe ZSRR i pozbawiona niepodległości. Narodowi polskiemu narzucono władzę o charakterze agenturalnym. Przy użyciu terroru i przemocy na masową skalę wprowadzony został obcy Polakom system komunistyczny. Stan ten trwa do dziś". Wynikało stąd, że nadrzędnym celem Polaków powinno być dążenie do odzyskanie niepodległości.
W innym tekście PRL został z kolei następująco zdefiniowany: "Reżim komunistyczny w Polsce jest pokrywką kolonialnej ekspansji naszego kraju na rzecz ZSRR".
W kolejnym dokumencie przedstawione zostały zasady ideowe Ruchu Politycznego "Wyzwolenie", które warto przytoczyć w całości. Ruch deklaruje, że:  1.   Wywodząc się bezpośrednio z "Solidarności" przejmuje jej uniwersalne ideały, prawdy, wolności i godności jednostki ludzkiej.

2.   Odrzuca teorię i praktykę tzw. marksizmu-leninizmu jako rodzące system totalitarny, antyhumanitarny, antynarodowy i antyrobotniczy, oparty o najdalej posunięty wyzysk i ubezwłasnowolnienie ludzi poddanych jego władzy.

3.   Uznając prawa i interesy narodu polskiego za najważniejsze dla wszystkich Polaków, odrzuca nacjonalizm, szowinizm, rasizm, antysemityzm jako narzędzia oszukiwania mas społecznych przez systemy totalitarne.

4.   Uznaje prawo każdego narodu do samostanowienia i swobodnego wyrażania swej woli w tej sprawie.

5.   Dąży do zapewnienia największej wolności jednostki, grup społecznych, zawodowych, politycznych i gospodarczych w ramach określonych prawem i w granicach tego prawa nienaruszalnych.

6.   Dąży do budowy w przyszłej, niepodległej Polsce ustroju demokracji ogarniającej wszystkie dziedziny życia, której podstawą jest uznanie prawa większości do decyzji i prawa mniejszości do reprezentacji i obrony swych interesów. Demokrację tę winien cechować pluralizm światopoglądowy i tolerancja.

7.   Otacza szacunkiem misję duchową i patriotyczną Kościoła katolickiego w Polsce i na świecie.

8.   Interesy jednostek i interesy państwa przeplatają się wzajemnie, istnieje więc wzajemnie korzystna wspólnota interesów jednostki i państwa. Istnienie państwa i społeczeństwa jest wzajemnie uzależnione. Konflikty między jednostką a władzą państwową winny być rozstrzygane jedynie w drodze kompromisów ustalanych na forum demokratycznych instytucji społeczeństwa i państwa.

9.   Uznaje równość wszystkich wobec prawa i równe prawo dla wszystkich.

10. Uznaje zasadę, iż wynagrodzenie za pracę zależne jest od wyników tej pracy, zaś sama praca podlega prawom rynku.

11. Uznaje równe prawa dla wszystkich form własności, a więc własności prywatnej, spółdzielczej, grupowej i państwowej.

12. Uznaje, że zasadniczą formą własności ziemi jest własność prywatna; dopuszcza tworzenie gospodarstw grupowych lub spółdzielczych.

13. Własność osobista jednostek jest wartością chronioną przez prawo konstytucyjną wartością podstawową, nienaruszalną bez prawomocnego wyroku sądowego.

14. Uznaje, iż bogactwa naturalne i wielki przemysł są własnością społeczną a formą uspołecznienia jest nacjonalizacja niektórych gałęzi gospodarki i oddanie przedsiębiorstw pod zarząd samorządów pracowniczych.

15. Uznaje zasadę, iż państwo powinno pełnić funkcje opiekuńcze wobec jednostek i grup społecznych, które znalazły się w trudnej sytuacji bez swej winy. Służy temu polityka społeczna państwa i przeznaczone na nią środki materialne.

Następny dokument precyzował cele polityczne "Wyzwolenia". Za nadrzędny uznane zostało - o czym już była mowa - odzyskanie niepodległości, co zostało uznane za osiągalne "w wymiernej perspektywie historycznej". Miało to zostać osiągnięte nie poprzez kolejny kompromis z władzami komunistycznymi, ale przy jednoczesnym zaistnieniu dwóch warunków: "odpowiedniego stopnia uświadomienia i organizacji społeczeństwa oraz osłabienia lub rozkładu reżimu komunistycznego w ZSRR". Autorzy tego tekstu dostrzegali procesy rozkładowe w sytuacji wewnętrznej w Związku Sowieckim.

Kolejnym fundamentalnym celem politycznym Ruchu projekt było stworzenie w niepodległej Polsce "ustroju demokracji opierającej się o wolność przekonań, słowa, organizacji, zgromadzeń, o swobodę życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego, pluralizm światopoglądowy i tolerancję wobec przekonań innych".

Następny cel określał rolę przyszłej Polski "wśród wolnych narodów świata", przy założeniu, że system jałtański musi zostać odrzucony jako "wyraz dominacji wielkich mocarstw zawartej bez udziału i zgody legalnych przedstawicieli zainteresowanych narodów". "Wyzwolenie" uznawało prawo do samostanowienia i niepodległości narodów sąsiednich, a więc Litwy, Estonii, Białorusi i Ukrainy. Zakładano przy tym zawarcie sojuszy ze wszystkimi sąsiadami Polski.

Za główne cele bieżące Ruchu uznana zostały:

·         działalność wydawnicza, propagandowa, oświatowa,

·         popieranie  i inicjowanie wszelkich form oporu wobec systemu komunistycznego,

·         tworzenie zespołów ekspertów,

·         kompromitowanie kolaborantów reżimu

·         aktywna działalność zagraniczna.

Podstawowe dokumenty programowe Ruchu uzupełniał "Zarys programu Ruchu Politycznego Wyzwolenie" przedstawiający proponowany ustrój polityczny niepodległej Rzeczpospolitej oparty na demokratycznych zasadach, z uwzględnieniem dużej roli samorządu terytorialnego i pracowniczego.

Przedstawione powyżej dokumenty stanowiły fundament myśli politycznej i do końca działalności tego ugrupowania nie uległ już poważniejszych zmianom. W kolejnych latach "Wyzwolenie" forsowało projekt stworzenia w podziemiu wspólnej reprezentacji politycznej niezależnych partii i organizacji "obdarzonej najwyższym autorytetem ciała przedstawicielskiego skupiającego opozycję związkową i polityczną". Tak więc w przeciwieństwie do realizowanej faktycznie przez zdelegalizowany NSZZ "Solidarność" koncepcji "społeczeństwa podziemnego", Ruch proponował tworzenie "państwa podziemnego".

Wśród instytucji i mechanizmów takiego państwa decydujące znaczenie miałby właśnie jego system polityczny, tzn. układ grup, stronnictw, partii, ruchów, organizacji politycznych różnych kierunków - w zjednoczonych na szczycie w PRP dla wspólnego prowadzenia niezależnej polityki polskiej. Byłby to więc szczególny rodzaj rządu opozycyjnego, zdolnego istotnie reprezentować cały naród wobec zagranicy i kierować dalszą walką o odzyskanie wolności.

Przyczynę tego, że koncepcja budowy państwa podziemnego została odrzucona A. Strug w artykule "Czas na wspólną reprezentację" z początku 1986 r. upatrywał w tym, że: "Część opozycji związkowej i politycznej w kraju zajęła postawę ugodową wobec tzw. 'władzy' i dąży do porozumienia z nią." Postulował przy tym, by w tej sytuacji utworzyć "własny ośrodek koordynacji, polityczne centrum niepodległościowe".

Po ogłoszeniu przez władze komunistyczne szerokiej amnestii w połowie 1986 roku i pojawiającej się w wówczas silnej tendencji do przechodzenia do jawnej działalności "Wyzwolenie" opowiedziało się za kontynuowaniem działalności konspiracyjnej, odrzuceniem kompromisu z komunistami i wezwało do: "podjęcia prac programowych nad kształtem przyszłej Polski Niepodległej we wszystkich dziedzinach życia państwowego i społecznego."

Stanowisko Ruchu Politycznego "Wyzwolenie" wobec bieżących wydarzeń było wyrażane w formie oświadczeń, apeli i odzew sygnowanych również przez inne ugrupowania niepodległościowe. Najważniejsze z nich dotyczyły następujących kwestii:

·         Odezwa "Do braci Ukraińców, Białorusinów i Litwinów!" zawierająca deklarację nienaruszalności granicy polsko-ukraińskiej, polsko-białoruskiej i polsko-litewskiej" z- potwierdzenie nienaruszalności granic (16 grudnia 1984),

·         wobec sankcji zachodnich wobec Polski Ruch uznał, że "były skuteczne, dalsze pieniądze zwiększą dług i będą nieefektywne, część z nich była pośrednio transferowana do ZSRR. Następnie warunki, których spełnienie może spowodować przyjcie nowych kredytów. Dotąd są to kredyty wyłącznie dla władzy komunistycznej, zużywane włącznie przez nią wyłącznie na potrzeby własnej polityki" (2 X 1986),

·         List otwarty do Przewodniczącego Komisji Koordynacyjnej Związku Demokratycznego Jurija Mitiunowa z propozycją współpracy (22 VI 1988).

W 1989 r. Ruch Polityczny "Wyzwolenie" zajął niechętne stanowisko wobec rozmów "okrągłego stołu", a następnie wezwał do bojkotu wyborów kontraktowych w czerwcu tego roku.

Włodzimierz Domagalski