Opozycja w PRL: Unia Demokratów "Baza"

Całe środowisko było nieco wcześniej, od jesieni 1982 r., związane z Klubami Myśli Robotniczej (KMR) założonymi m.in. przez profesora Jana Strzeleckiego.

Już w tym okresie powstał zarys programu ogłoszony w maju 1983 r. jako "Deklaracja KRM". Można było w nim przeczytać m.in.: "Niezbędnym tworzywem działania jest myśl. Jeśli działanie ma być rozumne, to leżąca u jego źródeł myśl musi być wolna. Z takiego przekonania łączącego grono osób powstał Klub Myśli Robotniczej. Klub ten nie jest organizacją polityczną. Jest on forum skupiającym ludzi, którzy mają ochotę na wymianę myśli i poglądów. 

Założyciele KMR są członkami NSZZ 'Solidarność'. Idee 'Solidarności' są  fundamentem  naszych poczynań, ale Klub nie jest agendą związkową. Nie uzurpujemy sobie prawa wypowiadania się w imieniu 'Solidarności'. Od tego są jej statutowo-wojenne władze, którym podporządkowujemy się całkowicie w ramach naszej przynależności związkowej. KMR będzie służył idei odzyskania niepodległości narodowej i społecznej warunkującej budowę Rzeczpospolitej samorządnej".

Struktura organizacyjna "Bazy" została następująco opisana przez W. Pernacha: "Na czele całego przedsięwzięcia stał cały czas trzyosobowy zespól zaufanych kolegów i organizatorów. Wszyscy mieliśmy jednakowe uprawnienia; Waldemar Pernach, Andrzej Święcicki i Zbigniew Zawadzki, zastąpił Lech Antonowicz z Przedsiębiorstwa Poszukiwań Nafty i Gazu. Zespół ten decydował o kierunku politycznym, współpracy z innym organizacjami, redagował miesięcznik, dobierał pozycje wydawnicze, kwalifikował akcje w których mieliśmy brać udział.

Każde spotkanie Zespołu odbywało się w innym udostępnionym lokalu. Zasadą było, że nie nosimy ze sobą materiałów i nie przechowujemy ich w naszych domach lub mieszkaniach najbliższej rodziny. Ułożyło się w sposób naturalny, że oprócz redagowania i pisania każdy z Zespołu odpowiadał za wybrany pion, o którego działaniach, strukturze i zasobach osobowych nie informowani byli pozostali członkowie. (względy bezpieczeństwa).

I tak, był pion polityczny, do którego należały też kontakty z innym organizacjami. Pion "społeczny" - zbieranie środków dla potrzebujących i bieżące zaopatrzenie oraz pion zaopatrzenia w materiały i urządzenia poligraficzne. Kolportaż podzielony był na sekcje, które nadzorował każdy z członków Zespołu. Z szefem sekcji (obszaru) kolportażu miał kontakt tylko bezpośrednio nadzorujący, np. W. Pernach z "Górnikiem" ze Śląska, z Januszem Dombrowskim z Bielan, Wiktorem Ćwiklikiem - kontakt na Instytut Hydrologiczno-Meteorologiczny i innych piszących i kolportujących z jego kręgu, a przy tym kolegą z celi".

Środowisko "Bazy" od marcu 1983 r. zaczęło aktywną działalność poligraficzną. Wtedy właśnie ukazał się pierwszy numer podziemnego pisma "Baza". W redakcji znaleźli się: L. Antonowicz, W. Pernach, A.  Święcicki i Z. Zawadzki, natomiast swoje teksty zamieszczali również:

·         Grzegorz Bielecki (pseudonim Biernat),

·         Grzegorz Buczek (Jan Mateusz Wścieklica),

·         Sławomir Bugajski (Alfred B. Grubba),

·         Grzegorz Chrystowski (G.H.),

·         Mirosław Dakowski (Andrzej Pomorski),

·         Tomasz Dangel Jerzy Ostrowski),

·         Marek Marian Drozdowski (Mek),

·         Elżbieta Eysymontt (OST, Ludwik Ostyk),

·         Jerzy Eysmontt (Jer, Jur-WSN),

·         Marcin Galec (Paweł),

·         Gerhardt Gnauck (Stefan Krupiński),

·         Gabriela Kopczyńska (Biga),

·         Grzegorz Kostrzewa-Zorbas (Adam Realista),

·         Henryk Krzeczkowski (xyz),

·         Jacek Kuca (Eko, Nietrzeźwy),

·         Adam Lipiński (Marek Woliński),

·         Elżbieta Misiak (Ju-Ro, Elżbieta Mika),

·         Grzegorz Moryciński (Dyl),

·         Marcin Oblicki (Paweł Witkowski),

·         Józef Paluch (Tomasz Martyński),

·         Aleksander Paszyński (Aleksander Pszenicki),

·         Maria Pernach (Maria),

·         Wiesław Pęczek (S),

·         Jerzy Przystawa (Andrzej Łaszcz),

·         Jerzy Rachowski (Teodor Bosak),

·         Wojciech Roszkowski (Andrzej Albert),

·         Jerzy Rot (Jerzyk, Jeżyk),

·         Iwona Różewicz (Dorota),

·         Witold Saczkowski (Stefan Benda, Stefan Berenda),

·         Bohdan Skaradziński (Jan Brzoza, Grabiec),

·         Adam Strug (Karol Wit),

·         Jan Strzelecki (ps. Obserwator, Obserwator uczestniczący),

·         Piotr Szafarz (Kamil Hasta),

·         Andrzej Szczepkowski (R.B.),

·         Jacek Szymanderski (Marek Buczyński),

·         Grażyna Tomaszewska (Malwina).

"Baza" była wydawana do stycznia 1990 r., a łącznie ukazało się 69 numerów drukowanych początkowo na powielaczu w formacie A4, następnie na offsecie w formacie A5 i w nakładzie 1000 - 1500 egzemplarzy.

Pismo było sygnowane kolejno przez Terenowy Komitet Oporu "Solidarność" (TKO"S"), Kluby Myśli Robotniczej i Unię Demokratów "Baza". W ramach TKO"S" jego wydawaniem zajmowali się Barbara i Mieczysław Jankowscy, a druk odbywał się w kilku miejscach, m.in. w Milanówku i Pruszkowie.

Jeden z redaktorów "Bazy" W. Pernach następująco zdefiniował cele pisma: "Zamysłem naszych publikacji było tworzenie społeczeństwa obywatelskiego jako bazy przyszłej demokracji. Demokrację zaś mają określać warstwy średnie społeczeństwa wolne od nacjonalizmu, lecz świadome rodzimej tradycji kulturowej i dążące do wyzwolenia w człowieku  takich  cech, jak: przedsiębiorczość, patriotyzm, honor.

Propagowano zasadę, że materialną podstawą dobrobytu społeczeństwa powinna być gospodarka kapitalistyczna i indywidualna gospodarka rolna. Utrwalano świadomość, że gwarantem zdobyczy, zachowania wartości i godności życia jest tylko niepodległość. Pisaliśmy, że widzimy potrzebę walki o kiełbasę i wolne związki zawodowe, ale głównym celem naszych dążeń jest uzyskanie niepodległości".

W latach 1988-1990 nakładem "Bazy" ukazało się pięć numerów pisma "Agora" poświęconego sprawom międzynarodowym.

W 1986 roku rozpoczęło działalność wydawnictwo "Baza", które do 1989 r. wydało 25 tytułów książek. Specjalizowało się ono w starannie opracowanej edycji dzieł Józefa Mackiewicza. Publikacje szyte, w twardej oprawie i z kolorowymi obwolutami, należały do wyjątkowych w podziemnym obiegu wydawniczym.

"Baza" wydała ponadto książki m.in. autorstwa Rudolfa Adamczyka, Józefa Darskiego (właściwie Jerzego Targalskiego), Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Juliana Siedleckiego, Niny Karsov, Szymona Szechtera, Leopolda Tyrmanda, Piotra Wierzbickiego, Kazimierza Zamorskiego, Tadeusza Żenczykowskiego oraz "Vademecum prawne więźnia".

Wydawnictwo było wspierane finansowo przez Ninę Karsov z Londynu, Irenę Lasotę (IDEE) oraz organizację "Solidarity with Solidarity".

Wydawanie własnych publikacji nie wyczerpywało działalności "Bazy". Trzeba wspomnieć o wielu innych formach aktywności:

·         akcja pomocy na rzecz osób uwięzionych i ich rodzin, która przyniosła zebranych półtora miliona ówczesnych złotych,

·         pomoc poligraficzna dla innych podziemnych struktur,

·         udział w bojkocie wyborów do Rad Narodowych i Sejmu PRL w latach 1984-1985,

·         organizacja kolonii i obozów dla dzieci represjonowanych działaczy,

·         organizacja odczytów o tematyce historycznej dla młodzieży,

·         przeprowadzenie akcji ulotkowych na rzecz wolnego Afganistanu,

·         upamiętnianie postaci rotmistrza Witolda Pileckiego, Józefa Kurasia i generała Emila Fieldorfa.

Trzeba w tym miejscu wspomnieć o jeszcze jednym polu aktywności "Bazy", które jak na warunki podziemia było dość nietypowe. Otóż nawiązana została współpraca z francuskimi firmami energetycznymi i związkowcami z CFDT (Chrześcijańska Konfederacja Francuskich Pracowników i jak wspominał W. Pernach: "W ramach tej współpracy prowadziliśmy systematyczną wymianę artykułów między BAZĄ a zawodowymi i związkowymi periodykami francuskimi. Zorganizowaliśmy wymianę projektantów elektrowni, w tym elektrowni atomowych. Wysłaliśmy na praktyki do Francji specjalistów dyspozycji mocy i kierowania ruchem. Zorganizowaliśmy wymianę kolonijną z poszczególnymi regionami francuskimi blisko 20 dzieci polskich i francuskich.

We współpracy tej szczególnie wykazali się nasi koledzy z "Energoprojektu" na czele z Wiesiem Pęczkiem i Jurkiem Wejcmanem. Wielką pomocą, nie tylko w  tłumaczeniach, ale i w organizacji była dla nas Hania Horban z Pruszkowa. Związkowcy francuscy podpisali z Regionem Mazowsze z udziałem BAZY, porozumienie o współpracy w latach następnych".

Stronę francuską reprezentował Gerard Souflet, główny organizator współpracy, wielki przyjaciel Polski.

3 maja 1987 roku Unia Demokratów "Baza" znalazła się w składzie Porozumienia Partii i Organizacji Niepodległościowych wraz z Grupą Polityczną "Samostanowienie", Organizacją "Wolność-Sprawiedliwość-Niepodległość", Organizacją Liberalnych Demokratów "Niepodległość", Ruchem Politycznym "Wyzwolenie" i Polską Partia Niepodległościową.

Podjęte działania integracyjne były próbą stworzenia drugiego obok Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie opozycyjnego centrum politycznego, którego celem miało być odzyskanie pełnej niepodległości. PPiON wyrażał niechętny stosunek do ugody z władzami komunistycznymi, stąd też był krytyczny wobec rozmów "okrągłego stołu", a w czerwcu 1989 r. nawoływał do bojkotu kontraktowych wyborów.

W maju 1989 r. Unia Demokratów "Baza" wzięła udział w konferencji w austriackim miasteczku Ramsau, której uczestnikami były organizacje niepodległościowe z kraju i z emigracji oraz przedstawiciele Rządu RP na Uchodźstwie. Unia była tam reprezentowana przez W. Pernacha.

3 maja 1989 roku Organizacja "Wolność-Sprawiedliwość-Niepodległość", Ruch Polityczny "Wyzwolenie", Ruch Społeczny "Solidarność", Ruch Wolnych Demokratów i Unia Demokratów "Baza" utworzyły Porozumienie Demokratów Polskich. Najważniejszym celem jego powołania było wprowadzenie w Polsce demokratycznego systemu parlamentarnego.

"Baza" zakończyła działalność na początku 1990 roku, a większość jej działaczy zasiliła szeregi powstającego wówczas Porozumienia Centrum.

Włodzimierz Domagalski

Archiwalne numery pisma Unii Demokratów "Baza" dostępne są na stronach Wirtualnej Czytelni Encyklopedii Solidarności