Polska Partia Niepodległościowa

Narastający latami konflikt z przywódcą KPN, pogłębił się podczas pobytu Moczulskiego, Szeremietiewa i Tadeusza Stańskiego w więzieniu w Barczewie. I właśnie tam, wiosną 1984 r. powstał pomysł stworzenia Polskiej Partii Niepodległościowej. Po wyjściu na wolność wspomnianych powyżej działaczy w grudniu 1984 r. doszło do podziemnego Kongresu KPN, na którym Szeremietiew i Stański zaproponowali szereg zmian, w tym jednoznacznie prawicowy kierunek ideologiczny, ściśle konspiracyjny model działania i podjęcie walki czynnej. Odrzucili również nazywany "wodzowskim" sposób kierowania partią przez L. Moczulskiego i nadmierną i nieformalną rolę jego żony Marii.

Po odrzuceniu tych propozycji Szeremietiew i Stański opuścili szeregi KPN. 22 stycznia 1985 r., w rocznicę powstania styczniowego, ogłoszone zostało powstanie Polskiej Partii Niepodległościowej. Jej założycielami, oprócz Stańskiego i Szeremietiewa byli: Zygmunt Goławski, Tadeusz Jandziszak i Maciej Pstrąg-Bieleński.

Podstawowym dokumentem programowym ogłoszonym i przyjętym w dniu utworzenia partii była "Deklaracja programowa PPN". Wskazywano w niej m.in. na konieczność nawiązania przyjaznych stosunków z Niemcami i Rosją oraz wspieranie dążeń niepodległościowych Litwinów, Białorusinów i Ukraińców. Kolejny tekst programowy autorstwa R. Szeremietiewa "Powstań Polsko. Zarys myśli programowej nowej prawicy polskiej" został opublikowany w 1986. Odrzucano w nim możliwość ugody z władzami komunistycznymi, wskazywano na kryzys struktur państwa i możliwość wybuchu społecznego niezadowolenia.

Uważano, że przewidywany strajk generalny należy przekształcić w działania zmierzające do odzyskania niepodległości. Przedstawiano wizję przyszłej Europy oraz wejście Polski do zjednoczonej Europy i członkostwo w NATO. PPN opracowała również spis zasad konstytucyjnych przyszłej niepodległej RP.

PPN z założenia była partią ściśle zakonspirowaną i kadrową. Naczelnym organem Polskiej Partii Niepodległościowej była Konwencja Krajowa - najwyższa władza w partii, odpowiednik krajowego zjazdu. W okresie między konwencjami władzę sprawowała Rada Naczelna i jej Prezydium. W skład Prezydium wchodził prezes PPN i przewodniczący Rady Romuald Szeremietiew oraz członkowie: Ryszard Anders, Marian Banaś, Lech Jęczmyk, Andrzej Rozpłochowski (na emigracji w USA), Tadeusz Stański. Sprawami organizacyjnymi zajmowała się Centralna Komisja Wykonawcza pod przewodnictwem T. Stańskiego. W skład CKW wchodzili przewodniczący okręgowych Komisji Wykonawczych: Jan Chmielewski (Mazowsze), M. Banaś (Małopolska), Krzysztof Frączek (Górny Śląsk), Zbigniew Kopystyński (Dolny Śląsk), Wojciech Kurpisz (Wielkopolska), Jarosław Kaczorowski (Pomorze Zachodnie), Andrzej Cybulski (Pomorze Gdańskie), Bogusław Owoc (Mazury i Warmia), Jarosław Zdrojkowski (Lubelszczyzna). Struktura organizacyjna obejmowała 9 okręgów i 32 rejony działania, na ogół w większych miastach, np. Gdyni, Lesznie Wielkopolskim, Ostrowie Wielkopolskim.

Poza granicami funkcjonowały przedstawicielstwa zagraniczne w Austrii (Marek Stefan Szmidt), Szwajcarii (Maria i Jerzy Grębscy), Berlinie Zachodnim (Kazimierz Michalczyk), Stanach Zjednoczonych (Jadwiga Czuba w Chicago i Ryszard Jonak w Nowym Jorku), Kanadzie (T. Jandziszak, następnie Zbigniew Farmus). Na terenie Wielkiej Brytanii PPN współpracowała z organizacją Solidarity with Solidarity Tadeusza Jarskiego Jarzębowskiego. W końcu 1990 r. partia przyjęła jawną formułę działania i wystąpiła o rejestrację sądową. Naczelne organy PPN pozostały bez zmian.

Polska Partia Niepodległościowa prowadziła własną, niezależną działalność edytorską, powołując w tym celu Wydawnictwo im. Jerzego Łojka. PPN była wydawcą pism: "Czyn" (Wrocław 1988), "Czyn Niepodległy" (Kraków 1988-1989), "Hotel Lambert" (Warszawa 1988-1990), "Kotwica" (Szczecin 1989), "Larwa" (Kętrzyn 1989), "Myśl Niepodległa" (Warszawa 1985-1988), "Myśl Niezależna" (Lublin 1987), "Niepodległa" (Płock 1989), "Niepodległość" (Kalisz 1990), "Orlik" (Gdańsk-Szczecin 1988-1990), "Polonia Restituta" (Gdańsk 1988-1990), "Polska Niepodległa" (Warszawa 1985-1989), "Powstaniec Śląski" (Katowice 1985), "Powstaniec Wielkopolski" (Poznań 1989-1990), "Serwis Informacyjny PPiON" (Warszawa 1988), "Sprawa" (Warszawa 1987-1990), "Szaniec" (Gdańsk 1989), "Warmiński Informator Niepodległościowy" (Olsztyn 1989-1990). Drukowano plakaty i znaczki poczty podziemnej.

Partia zabiegała o stworzenie porozumień z innymi, bliskimi programowo ugrupowaniami podziemnymi. W grudniu 1988 r. zawarła porozumienie o współpracy z Solidarnością Walczącą. Największym osiągnięciem było utworzenie w maju 1987 r. Porozumienia Partii i Organizacji Niepodległościowych stanowiącego forum współdziałania większości podziemnych ugrupowań niepodległościowych. W skład PPiON oprócz PPN weszła Organizacja Liberalnych Demokratów "Niepodległość", Ruch Polityczny "Wyzwolenie", Organizacja "Wolność-Sprawiedliwość-Niepodległość", Unia Demokratów "Baza" i Grupa Polityczna "Samostanowienie".

10 października 1988 r. PPN odrzuciła propozycję udziału w obradach Okrągłego Stołu. W 1989 r. działacze tej partii ogłosili bojkot kontraktowych wyborów. W maju 1989 z inicjatywy Polskiej Partii Niepodległościowej zorganizowana została w Austrii, w Ramzau, Konferencja "Kraj - Emigracja". Brali w niej udział przedstawiciele ugrupowań tworzących PPiON, środowisk polonijnych z Europy, USA i Kanady oraz ministrowie Rządu RP na Uchodźstwie.

PPN nawiązała ścisłą współpracę z Grupą Roboczą Komisji Krajowej NSZZ "Solidarność", w której składzie działał R. Szeremietiew jako delegat Leszna, oraz z Federacją Młodzieży Walczącej m.in. z Trójmiasta i Olsztyna, która pod koniec lat 80. zaczęła występować jako organizacja młodzieżowa PPN, a jej działacze zaczęli obejmować ważne funkcje w partii.

W 1989 r. PPN w swej publicystyce i organizowanych przez siebie manifestacjach zdecydowanie krytykowała "okrągły stół", jako akt zdrady ideałów Sierpnia ‘80. Z tych samych powodów ogłosiła bojkot wyborów w 1989 r. ocenianych przez władze PPN jako swoista legitymizacja PRL przez niedawną opozycję. R. Szeremietiew oceniał, że ponowna legalizacja NSZZ "Solidarność" to "cena za umożliwienie utworzenia drugiego związku w zakładach pracy ma być odsunięcie od związku tzw. ekstremy [...], likwidacja struktur podziemnych oraz Biura w Brukseli, a Wałęsa ma odegrać podobną rolę jak Stanisław Mikołajczyk i doprowadzić do kapitulacji...".

W latach 1989-1992 PPN podjęła legalną działalność, a po VI 1992 weszła w skład nowo powołanej przez Jana Olszewskiego partii Ruch dla Rzeczypospolitej. W momencie przejścia do jawnej działalności jej przywódcy szacowali liczbę członków na 729 osób i około dwunastu tysięcy współpracujących z partią. Ta druga liczba wydaje się nieco zawyżona.

Po 1989 r. partia skierowała swoją aktywność również na teren Białorusi i Litwy. Jej przedstawicielstwa działały w Grodnie i Wilnie. Jedno z posiedzeń Rady Naczelnej PPN odbyło się w Wilnie podczas obchodów 200-setnej rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja.

W rządzie Jana Olszewskiego działacze PPN objęli szereg funkcji w administracji państwowej, a R. Szeremietiew sprawował funkcję wiceministra, a następnie ministra obrony narodowej.

Inwigilacja Polskiej Partii Niepodległościowej formalnie rozpoczęła się 8 maja 1985 r., kiedy w Wydziale I Biura "C" MSW, czyli w archiwum Służby Bezpieczeństwa zarejestrowana została sprawa operacyjnego rozpracowania (SOR) "Hydra" pod numerem 91566. Jednak pierwsze meldunki na temat powstania PPN zaczęły dopływać znacznie wcześniej.

Z analizy dokumentów, które się zachowały, wynika jednak, że wiedza SB na temat tej konspiracyjnej partii była ograniczona. Świadczy o tym fakt, że do grona przywódców zaliczono mylnie Leszka Moczulskiego. Trafnie wytypowano natomiast przynależność do kierownictwa R. Szeremitiewa, T. Stańskiego, T. Jandziszaka i Z. Goławskiego. Informacje na temat PPN pochodziły głównie z podsłuchów spotkań odbywanych w większym gronie. Dwie najważniejsze informacje dotarły do Wydziału I MSW (wywiadu) od agenta działającego w środowisku niepodległościowym na emigracji. Kolejnym źródłem był tajny współpracownik "Max" czyli Juliusz Wilczur-Garztecki.

SOR "Hydra" została zakończona jako jedna z ostatnich, w dniu 10 maja 1990 r., a więc tuż przed rozwiązaniem Służby Bezpieczeństwa. We wniosku proponowano kontynuację inwigilacji PPN przez Urząd Ochrony Państwa, ponieważ "prezentuje nadal ekstremalną postawę opozycji pozaparlamentarnej. PPN zgodnie z założeniami programowymi dąży do przejęcia władzy w drodze powstania zbrojnego. Jest zakonspirowaną organizacją kadrową, przygotowującą się do przyszłej walki. Członkowie PPN biorą udział w "zadymach" ulicznych i w każdej chwili mogą zakłócić porządek publiczny".

Nie wiadomo czy Urząd Ochrony Państwa faktycznie podjął inwigilację Polskiej Partii Niepodległościowej. Wiadomo jedynie, że takie działania koordynował dyrektor Departamentu Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa MSW, gen. Krzysztof Majchrowski, do którego jeszcze wiosną 1990 r. spływały meldunki tajnego współpracownika o pseudonimie "Ryszard", który funkcjonował w kierowniczych strukturach PPN.

Polska Partia Niepodległościowa to jedna z wielu struktur stanowiących w drugiej połowie lat 80. formację niepodległościową, która odrzuciła kompromis z komunistami i ogłosiła bojkot  wyborów z czerwca 1989 r. PPN szansy na odzyskanie niepodległości upatrywała w mającej nadejść fali masowych protestów społecznych.

Jak przyznał później przywódca partii, R. Szeremietiew: "zmiany zachodzące w Polsce powodowały korektę w działaniach organizacyjnych i politycznych PPN. Przewidywane przesilenie i obalenie komunizmu w wyniku protestu społecznego nie nastąpiło". Polska Partia Niepodległościowa odegrała w tej sytuacji marginalną rolę polityczną w pierwszych latach III Rzeczpospolitej, by następnie zakończyć działalność.

Włodzimierz Domagalski