Realizm socjalistyczny (socrealizm) w Polsce
Kierunek w literaturze, kinematografii, sztukach plastycznych i architekturze od roku 1934 obowiązujący oficjalnie w sztuce radzieckiej, a od ok. 1950 również w innych krajach bloku socjalistycznego.
W myśl założeń proklamowanych przez M. Gorkiego na Zjeździe Pisarzy w Moskwie (1934), dzieło sztuki powinno posiadać realistyczną formę oraz treść socjalistyczną, zgodną z ideami marksizmu i leninizmu, a więc służyć upowszechnianiu założeń partii. Zgodnie z doktryną socrealizm nie miał być stylem, ale metodą twórczą, dla jego uzasadnienia odwoływano się gł. do pracy Stalina z'O polityce partii w dziedzinie literatury pięknej".
Pierwszymi teoretykami socrealizmu byli A. Łunaczarski i A.K. Woronski; wkrótce Żdanow rozszerzył postulat obowiązywania socrealizmu na wszystkie dziedziny twórczości artystycznej. Propagowano tematykę związaną z historią ruchu robotniczego, sojuszem robotniczo-chłopskim, pracą (zwł. fizyczną), zmianami zachodzącymi w kraju, ujarzmianiem przyrody przez człowieka, życiem rodzinnym; wymagano, aby dzieła były zrozumiałe dla mas i optymistyczne w swym wyrazie.
W Polsce realizm socjalistyczny zaczął obowiązywać w polityce kulturalnej od roku 1949, ale już w 1955 nastąpiła jego erozja; po październiku 1956 roku pojawiał się niekiedy w formie postulatywnej w wypowiedziach polityków (1966 przemówienie Gomułki), ale bez odzewu ze strony twórców, a artyści polscy, usiłujący wpisać się swoją twórczością w nurt socrealizmu (m.in. W. Woroszylski, K. Brandys, J. Andrzejewski w literaturze, A. Panufnik w muzyce, R. Cieślewicz, H. i J. Krajewscy, W. Fangor, A. Kobzdej w plastyce czy A. Ford w filmie) po 1956 odeszli od niego zupełnie.
W architekturze tego okresu odrzucano wszelkie tendencje zachodnie, architektura nie miała polegać na pięknie czy elegancji form, lecz na wyrażaniu przez budynek siły i potęgi państwa (władzy); budowle i założenia architektoniczne cechuje monumentalizm i pompatyczność, założenia urbanistyczne - szerokie arterie i wielkie place jako miejsca ogniskujące życie społeczne. W Polsce "sztandarowymi" budowlami socrealizmu są w Warszawie Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa MDM (S. Jankowski, J. Knothe, J. Sigalin, Z. Stępińska, 1949 - 52), budynki rządowe w rejonie ul. Kruczej, np. gmach Ministerstwa Rolnictwa (J. Grabowski, S. Jankowski, J. Knothe, 1951 - 55) oraz Pałac Kultury i Nauki; także np. okolice placu Centralnego i budynki administracyjne kombinatu w Nowej Hucie.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
