Star - legendarna polska ciężarówka. Wóz do zadań specjalnych

Wyprodukowanie własnego samochodu ciężarowego stało się dla władz Polski Ludowej jednym z priorytetów. Pojazd transportowy był niezwykle potrzebny w latach odbudowy kraju ze zniszczeń II wojny światowej, jak też ze względu na wyposażenie wojska.

Prace konstrukcyjne dotyczące nowej ciężarówki rozpoczęły się w 1946 r. O tym jak przebiegały i jaki pojazd był ich efektem pisze Tomasza Szczerbicki w nowo wydanej monografii "Pojazdy Ludowego Wojska Polskiego" (Wydawnictwo Vesper, 2014).

Tempo działań - zarówno inżynierów tworzących dokumentację, jak również później osób budujących prototypy, czy już seryjne egzemplarze - było oszałamiające. Pierwsze prototypy polskiej ciężarówki nazwanej Star 20 powstały w 1948 roku, a niebawem ruszyła produkcja seryjna.

Samochód ciężarowy Star 20 napędzany był benzynowym, sześciocylindrowym, górnozaworowym silnikiem o pojemności skokowej 4188 cm3, stopniu sprężania 6,2 i mocy maksymalnej 85 KM. Ta jednostka napędowa (oznaczona S42) stała się bazą dla następnych silników wykorzystywanych do napędu kolejnych samochodów ciężarowych i autobusów.

Dopuszczalne obciążenie produkowanego seryjnie Stara 20 wynosiło 3500 kg. Na podwoziu tego samochodu montowano zabudowy różnego typu. Równolegle z produkcją pracowano nad modyfikacjami i usprawnieniami tej ciężarówki, w której podczas intensywnej eksploatacji ujawniło się sporo wad.

W 1957 roku na taśmie produkcyjnej Stara 20 zastąpił ulepszony model 21. Modyfikacje dotyczyły zarówno układu napędowego, jak i podwozia. Dwa lata później do produkcji wszedł Star 25, efekt dalszych prac modernizacyjnych.

Ten model był wytwarzany do 1971 roku. Posiadał, jak poprzednicy, silnik benzynowy, jednak mocniejszy o 10 KM, oraz zwiększoną ładowność do 4000 kg.

Wszystkie Stary - 20, 21, 25 i wersje pochodne - były licznie wykorzystywane w Wojsku Polskim, ale ich zastosowanie było bardzo ograniczone możliwościami trakcyjnymi i stosunkowo niskim udźwigiem. Wojsko potrzebowało ciężarówki terenowej, a tym zadaniom wspomniane Stary w żaden sposób nie mogły sprostać.

Na przełomie 1951 i 1952 roku, Biuro Konstrukcyjne Przemysłu Motoryzacyjnego (BKPMot.) otrzymało zlecenie opracowania konstrukcji i wykonania prototypu terenowego samochodu ciężarowego z napędem na wszystkie koła w układach 4x4 i 6x6. Oczywiście jednym z podstawowych założeń była maksymalna unifikacja części z produkowanym wówczas seryjnie Starem 20.

Głównym zleceniodawcą tego projektu było Ministerstwo Obrony Narodowej. Całością prac kierował Jerzy Werner, konstruktor, który swoje doświadczenie zdobywał przed wojną w Państwowych Zakładach Inżynierii (PZInż.).

W czerwcu 1952 roku gotowa była dokumentacja, która została przedstawiona do akceptacji władzom wojskowym, a kilka miesięcy później powstały dwa prototypy - Star 44 i Star 66. Po kilkumiesięcznych intensywnych próbach drogowych i terenowych zdecydowano o zawieszeniu prac nad Starem 44 i skupiono się nad wersją z napędem 6x6. Na podstawie pierwszych doświadczeń powstały kolejne, zmodyfikowane prototypy Stara 66, które poddane zostały dalszym badaniom.

W styczniu 1956 roku zatwierdzono dokumentację techniczną terenowego samochodu ciężarowego Star 66 do produkcji seryjnej. W połowie 1958 roku pierwsze Stary 66 opuściły bramy Fabryki Samochodów Ciężarowych (FSC) w Starachowicach.

Przez cały okres produkcji samochody przeznaczone były prawie wyłącznie dla wojska. Wyjątki były nieliczne. Wozy powstawały w dwóch podstawowych wersjach skrzyni ładunkowej - z podłogą wysoką, umieszczoną nad kołami, oraz podłogą obniżoną, nieco węższą, w której błotniki wewnętrzne wystawały ponad powierzchnię ładunkową.

Stary 66 stały się bazą do stworzenia wielu pojazdów specjalnych, m.in. do zadań inżynierskich, medycznych, serwisowych, transportowych i bojowych.

Star 66 miał długość 6528 mm, rozstaw osi 2858 i 1200 mm, szerokość 2400 mm, wysokość 2875 mm, masę własną 5200 kg, dopuszczalny udźwig na szosie 4000 kg, a w terenie 2500 kg. Napędzany był silnikiem benzynowym (S47), sześciocylindrowym, górnozaworowym, o pojemności skokowej 4680 cm3, stopniu sprężania 6,8, mocy maksymalnej 105 KM. Samochód osiągał prędkość maksymalną 73,5 km/h i zużywał 37 litrów benzyny na 100 km na szosie, a w terenie 52 litry. Właściwości terenowe wyglądały następująco: kąt natarcia 33 stopni, kąt zejścia 45 stopni, prześwit 28,5 cm, głębokość brodzenia 90 cm. Wyposażony był w reduktor i wyciągarkę.

Uruchomienie produkcji seryjnej Stara 66 nie przerwało prac konstrukcyjno-badawczych nad tym samochodem. W pierwszym okresie skupiono się głównie nad modyfikacjami wpływającymi na poprawę trwałości oraz niezawodności części i podzespołów. Następnie przystąpiono do badań nad poprawą całości konstrukcji pojazdu.

Efektem tych prac były wersje zmodernizowane - Star 660M1 i 660M2. Wytwarzanie pierwszej ruszyło w 1965 roku, a drugiej trzy lata później.

Zewnętrznie wozy 66 i 660 były niemalże bliźniaczo podobne. Model 660M1 różnił się od 66 następującymi rzeczami: kulkowym mechanizmem kierowniczym, nadciśnieniowym wspomaganiem hamulców hydraulicznych i sterowaniem hamulców przyczepy, pneumatycznym blokowaniem mechanizmów różnicowych środkowego i tylnego mostu, oponami 12x18 zamiast 11x20, wzmocnionym mechanizmem wyciągarki.

W wersji 660M2 wprowadzono dodatkowe zmiany konstrukcyjne, które poprawiły jego możliwości trakcyjne w terenie. Najważniejszą było uzyskanie imponującej głębokości brodzenia - 180 cm. Było to możliwe za sprawą zmodyfikowanego uszczelnienia silnika i zespołów układu napędowego oraz wprowadzenia wodoodpornej i ekranowanej instalacji elektrycznej.

Na bazie obu wersji Stara 660 (M1 i M2) powstało co najmniej kilkanaście wojskowych pojazdów specjalnych. W cywilu najsławniejszym pojazdem, zbudowanym na bazie Stara 660, był samochód papieski, używany podczas wizyty Jana Pawła II w Polsce. Produkcję Starów 660 zakończono w 1983 roku.

Tak jak poprzednio, uruchomienie produkcji seryjnej Stara 660 M1 i M2 nie przerwało prac konstrukcyjno-badawczych nad samochodami tego typu. Przy czym konstruktorzy mieli już większy bagaż doświadczeń, co było bardzo cenne.

W 1969 roku powstał pierwszy prototyp samochodu Star 266. Był to pojazd sporo odbiegający od poprzedników, choć główne założenia konstrukcyjne pozostały takie same. Przez następne cztery lata auto było poddawane intensywnym pracom badawczym. Do produkcji seryjnej weszło w 1973 roku i wytwarzane było do 2000 roku.

Samochód Star 266 był dużo nowocześniejszy od poprzedników i jeszcze bardziej przystosowany do jazdy w szczególnie trudnych warunkach drogowych, terenowych i klimatycznych. Napędzany był silnikiem wysokoprężnym (diesla) o pojemności skokowej 6840 cm3, osiągającym moc maksymalną 150 KM. Posiadał zsynchronizowaną skrzynię biegów i wspomaganie układu kierowniczego. Mógł pracować w zakresie temperatur od -40 st. do 50 st., przy wilgotności powietrza dochodzącej do 98 proc. i zapyleniu 1,5 grama na 1 cm3. Po przygotowaniu pokonywał brody do głębokości 180 cm.

Stary 66, 660 i 266 były terenowymi ciężarówkami wojskowymi i miały swoje specjalne przeznaczenie w planach militarnych. Do zwykłego transportu towarów czy żołnierzy po drogach z twardą i równą nawierzchnią używano licznie zwykłych modeli samochodów Star: 27, 28, 29 oraz wozu 200 i jego terenowej odmiany 244 (napęd 4x4), które można było powszechnie spotkać w użytku cywilnym.

----------------------

Opublikowany fragment pochodzi z książki Tomasza Szczerbickiego "Pojazdy Ludowego Wojska Polskiego" (Wydawnictwo Vesper, 2014).

Tomasz Szczerbicki jest stałym współpracownikiem serwisu Nowa Historia. Jego publikacje możesz przeczytać tu (kliknij).