Stronnictwo Demokratyczne (SD)

Formalnie SD istniało od 1939 roku kontynuując tradycje klubów demokratycznych działających w II RP. W czasie okupacji związane było z rządem RP na emigracji. W wyniku rozłamu jedna z grup stronnictwa poparła PPR i włączyła się w proces konstytuowania tzw. władz ludowych (od października 1944 pod nazwą SD). Po likwidacji Stronnictwa Pracy w 1950 roku także część jego członków przeszła do SD. 

W realiach powojennych stronnictwo zaakceptowało hegemonię partii komunistycznej i związane z tym cele ustrojowe (października 1948), tym samym uczestniczyło w strukturach władz państwowych obsadzanych w drodze parytetu także przez jego członków. Liczba członków SD w Sejmie nie była jednak wyższa niż 8 proc. Podstawową jednostką struktury SD były koła: środowiskowe, zawodowe, terenowe i koła młodych. Naczelne władze to: Kongres, Centralny Komitet, Centralna Komisja Rewizyjna i Centralny Sąd Partyjny. Liczba członków partii dopiero w latach 80. przekroczyła 100 tys. (choć jeszcze w 1948 roku SD liczyło sobie 148 tys.). 

Status partii satelickiej (w ówczesnej retoryce - stronnictwa sojuszniczego) determinował tożsamość partii, ograniczał jej inicjatywy programowe i zakres działania. Ożywienie działalności nastąpiło na krótko po 1956 roku i po 1980 roku (to SD zaproponowało utworzenie Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego). Przewodniczącymi CK SD byli: Wincenty Rzymowski (1944 - 49), Wacław Barcikowski (1949 - 56), Stanisław Kulczyński (1956 - 69), Zygmunt Moskwa (1969 - 73), Tadeusz Młyńczak (1976 - 81), Edward Kowalczyk (1981 - 85), Jerzy Jóźwiak (1985 - 90). Po wyborach w 1989 roku SD wystąpiło z koalicji z PZPR współtworząc z OKP i ZSL nową koalicję parlamentarną. W latach 90. stronnictwo zmieniło formułę programową, przeżywało liczne kryzysy wewnątrzpartyjne. Nie odgrywa istotnej roli na scenie politycznej III RP.

Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000