Tajny referat Chruszczowa. 25 II 1956 r.
Obradujący w Moskwie od 14 do 25 lutego 1956 roku XX Zjazd KPZR nie zapowiadał się jako wydarzenie rewolucyjne i nie byłby takim, gdyby nie wygłoszony na nim przez I sekretarza KC, Nikitę Chruszczowa, referat "O kulcie jednostki i jego następstwach".
Sam projekt włączenia tego specjalnego przemówienia do poruszanych na Zjeździe problemów przysporzył Chruszczowowi wiele trudności wobec sprzeciwu Prezydium KC KPZR. Tym niemniej około stu działaczy partyjnych, po otrzymaniu specjalnych przepustek, zaproszono w ostatnim dniu obrad na zamknięte posiedzenie, by wysłuchali rewelacji I sekretarza.
Treść referatu, w którym po raz pierwszy oskarżono wprost Stalina o stosowanie zbrodniczych metod sprawowania władzy, koncentrowała się na metodach uśmierzania opozycji wewnątrzpartyjnej. Pomimo powierzchowności i wąskiego spojrzenia raport ukazał mechanizmy terroru, obnażał system samowoli, wspominał o sankcjonowanych przez Stalina represjach, jakim poddawano politycznych więźniów, o bezprawnym charakterze masowych deportacji całych narodów w latach 1943 - 44 (Tatarów Krymskich, Czeczeńców, Kałmuków, Bałkarów, Inguszy), wytykał zbrodnie i błędy popełnione przez Stalina w okresie przedwojennym, jego niekompetencję w pierwszych dniach wojny oraz niewłaściwe prowadzenie polityki zagranicznej (m.in. wobec Jugosławii).
Obarczał też dyktatora odpowiedzialnością za kryzys w radzieckim rolnictwie. Pomimo swej ogólnikowości i pominięcia wielu spraw, wystąpienie Chruszczowa wywołało prawdziwy szok. Nie odbyła się nad nim żadna dyskusja. Klauzula tajności, jaką otoczono referat, nie uchroniła jednak jego treści od szybkiego wyjścia na światło dzienne (o co przede wszystkim oskarżano polskich komunistów). Nie ma zgodności, co do interpretacji, tak motywów wystąpienia Chruszczowa, jak i jego prawdziwych intencji. Faktem pozostaje, że wygłoszony przez niego "tajny referat" zapoczątkował w dziejach ZSRR i państw całego bloku socjalistycznego nowy etap.
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 2000
