1915 rok - kalendarium historii Polski
Pod Rokitną ułani z II Brygady Legionów przeprowadzają brawurową szarżę na okopy rosyjskie, Komitet Obywatelski powołuje Straż Obywatelską, Królestwo Polskie zostaje zajęte przez Niemców i Austriaków. Oto najważniejsze wydarzenia historyczne 1915 roku na ziemiach polskich.
8 stycznia 1915 roku w Lozannie pod przewodnictwem Henryka Sienkiewicza powstaje Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. W zarządzie znajdują się także: Ignacy Paderewski, Szymon Askenazy, Gabriel Narutowicz.
18 - 22 stycznia 1915 roku w 5-dniowej bitwie pod Kirlibabą na Bukowinie oddziały II Brygady Legionów przełamują front rosyjski i przechodzą do kontrnatarcia.
23 stycznia 1915 roku oddziały II Brygady Legionów, dowodzone przez Józefa Hallera, staczają pod Rafajłową i Bretianką zwycięskie bitwy z rosyjską dywizją górską.
25 stycznia 1915 roku Komitet Narodowy Polski, uzyskawszy zgodę wojskowych władz rosyjskich na formowanie regularnego oddziału polskiego, wydaje odezwę wzywającą do wstępowania do Legionu Polskiego (Puławskiego); niebawem (7 lutego 1915) werbunek zostanie przerwany na skutek sprzeciwu Rosjan; Legion Puławski zostanie przemianowany na 739. drużynę nowoaleksandryjską, zaczątki drugiego legionu - na 740. drużynę lubelską, zaś dwa szwadrony ułanów przemianowano na sotnie pospolitego ruszenia.
W styczniu 1915 roku pod patronatem biskupa Adama Stefana Sapiehy powstaje w Krakowie Książęco-Biskupi Komitet dla Dotkniętych Klęską Wojny. Prowadzona przez Komitet akcja pomocy objęła całą Galicję, organizowano dożywianie, szczepienia, zakłady lecznicze itp.
3 marca 1915 roku I Brygada Legionów zajmuje stanowiska nad Nidą koło Pińczowa gdzie przez 10 tygodni będzie prowadziła walki pozycyjne z Rosjanami.
22 marca 1915 roku kapitulacja twierdzy Przemyśl po 137 dniach oblężenia. Próby zdobycia twierdzy szturmem nie przyniosły rezultatów, dopiero blokada i brak żywności zmusiły 130tysięczną załogę do złożenia broni.
30 kwietnia 1915 roku w celu pozyskania przychylności Polaków car Mikołaj II podpisuje ustawę wprowadzającą samorząd miejski w Królestwie Polskim.
1 - 3 maja 1915 roku zwycięstwo wojsk niemieckich w bitwie pod Gorlicami; następuje wielki odwrót wojsk rosyjskich z Galicji Wschodniej i Królestwa, co pociągnie za sobą ewakuację części ludności polskiej w głąb Rosji.
8 maja 1915 roku oficjalne powołanie II Brygady Legionów w składzie: 2. i 3. pułk piechoty (dowódcy płk Zygmunt Zieliński i płk Józef Haller) oraz dywizjon kawalerii (pod dowództwem por. Zbigniewa Dunin-Wąsowicza). Dowódcą II Brygady zostaje gen. Karol Trzaska-Durski. Przystąpiono także do formowania III Brygady pod dowództwem płk. Wiktora Grzesickiego.
9 maja 1915 roku polska kompania "bajończyków" ponosi pod Arras ciężkie straty w walce z Niemcami.
10 maja 1915 roku przedstawiciel Komitetu Narodowego Polskiego, Zygmunt Wielopolski przedstawia carowi Mikołajowi II propozycję przyznania autonomii Królestwu Polskiemu, m.in. przywrócenie urzędu namiestnika, polonizację szkolnictwa i administracji oraz stworzenie komisji, która w szczegółach opracowałaby przyszły ustrój Królestwa Polskiego.
16 - 24 maja 1915 roku pod Konarami I Brygada Legionów toczy zwycięską bitwę z oddziałami 4. armii rosyjskiej.
20 maja 1915 roku w walkach z piechotą niemiecką pod Pakosławiem Legion Puławski (już jako drużyna pospolitego ruszenia) przechodzi swój chrzest bojowy.
3 czerwca 1915 roku car Mikołaj II zwołuje z udziałem polityków polskich, głównie endeckich (Dmowski, Władysław Grabski, Zygmunt Wielopolski) naradę, w celu opracowania zasad wdrożenia w życie obietnic zawartych w odezwie wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza z 14 sierpnia 1914 r.
13 czerwca 1915 roku pod Rokitną (rejon Czerniowiec) ułani z drugiego szwadronu II Brygady Legionów pod dowództwem Zbigniewa Dunin-Wąsowicza przeprowadzają brawurową szarżę na okopy rosyjskie; ginie w niej m.in. dowódca szwadronu i czterej oficerowie; szarża ta przywoływana będzie później niejednokrotnie jako dowód męstwa i sprawności żołnierza polskiego.
16 czerwca 1915 roku polska kompania "bajończyków" bierze udział w krwawej bitwie pod Souchez, gdzie ponosi kolejne straty i w efekcie zostanie rozformowana.
19 czerwca 1915 roku Komitet Obywatelski Miasta Warszawy występuje z odezwą potępiającą demoralizujący charakter filmów granych w warszawskich kinematografach. W mieście działa w tym czasie 25 "kin".
22 czerwca 1915 roku na skutek ofensywy austriacko-niemieckiej wojska rosyjskie zostają wyparte ze Lwowa.
1 - 2 lipca 1915 roku w rejonie Tarłowa i Józefowa I Brygada Legionów pod dowództwem Piłsudskiego przeprowadza skuteczne natarcie na pozycje rosyjskie i forsuje Wisłę.
17 lipca 1915 roku w krwawej bitwie pod Władysławowem k. Radomia 739. drużyna aleksandryjska, składająca się z żołnierzy dawnego Legionu Puławskiego, utrzymuje swoje pozycje, nie dopuszczając do przerwania rosyjskiej linii obrony.
29 lipca 1915 roku pod Lublinem przełamany zostaje front rosyjski; następuje odwrót Rosjan na całej linii frontu w Galicji Wschodniej i Królestwie.
29 lipca 1915 roku po opuszczeniu Warszawy przez wojska rosyjskie, Komitet Obywatelski powołuje Straż Obywatelską, która ma czuwać na przestrzeganiem porządku w mieście.
29 lipca 1915 roku władze rosyjskie rozpoczynają zakrojoną na szeroką skalę akcję wywozu zakładów przemysłowych wraz z robotnikami i urzędnikami (ok. 200 tys. osób) w głąb Rosji; deportacją objęto także rodziny chłopskie z terenów przyfrontowych (700 tys. osób).
1 sierpnia 1915 roku rozpoczynają się obrady rosyjskiej Dumy Państwowej. Otwierając posiedzenie, premier Iwan Goremykin informuje o rozpoczęciu prac nad autonomią dla Królestwa Polskiego.
5 sierpnia 1915 roku wojska niemieckie zajmują Warszawę. Z nominacji niemieckiej prezydentem miasta zostaje książę Zdzisław Lubomirski. Poparcie dla nowych władz zgłosiła także konspiracyjna dotąd POW. Jednocześnie zwolennicy Piłsudskiego powołali oficjalny Komitet Naczelny Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych.
14 - 15 sierpnia 1915 roku w wyniku rozmów niemiecko-austriackich zadecydowano, że byłe Królestwo Polskie traktowane będzie jako oddzielna całość, z podziałem na dwie strefy okupacyjne, nie podjęto jednak żadnych decyzji co do przyszłości tych ziem.
15 sierpnia 1915 roku biskupi polscy z trzech zaborów ogłaszają orędzie, potępiające wcielanie Polaków do armii zaborczych, co w konsekwencji doprowadza do walk bratobójczych.
16 sierpnia 1915 roku J. Piłsudski na zebraniu działaczy niepodległościowych w Warszawie uzasadnia decyzję wstrzymania werbunku do Legionów, proponuje wzmocnienie szeregów POW, która ma pozostać w konspiracji i uzależniać dalszy rozwój polskich formacji od ustępstw ze strony państw centralnych. Doprowadzi to do sporu z Departamentem Wojskowym NKN, kierowanym przez Władysława Sikorskiego, który chce szybkiego rozwoju Legionów Polskich.
22 sierpnia 1915 roku władze niemieckie wprowadzają w Warszawie zakaz sprzedaży wyrobów spirytusowych. Można je nabywać jedynie w niemieckiej sieci sprzedaży.
23 sierpnia 1915 roku koniec niemieckich rządów wojskowych na okupowanych terenach Królestwa Polskiego. Utworzone zostaje Generał-Gubernatorstwo Warszawskie, z gen. Hansem von Beselerem na czele, obejmujące połowę ziem Królestwa.
1 września 1915 roku zgodnie z zaleceniem J. Piłsudskiego Naczelny Komitet Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych ogłasza odezwę o wstrzymaniu werbunku do Legionów. Jako powód podano utratę przez Legiony samodzielnego czynu zbrojnego, zbytnie ich rozproszenie i niewystarczające wyodrębnienie z formacji austriackich.
3 września 1915 roku tereny Królestwa Polskiego zajęte przez Niemcy i Austro-Wegry zostają podzielone na dwie strefy okupacyjne: niemiecką i austriacką. W rękach niemieckich znalazła się Warszawa i wszystkie większe ośrodki przemysłowe.
12 września 1915 roku Hans von Beseler, generał-gubernator niemieckiej strefy okupacyjnej, rozwiązuje Centralny Komitet Obywatelski w Warszawie za działalność polityczną, regionalne komitety obywatelskie zostają utrzymane. Rozwiązano także polskie sądy obywatelskie.
17 września 1915 roku Brygada Legionów przeniesiona zostaje na front wołyński, gdzie rozpoczyna walki nad rzekami Stochód i Styr; od 15 października w walkach tych będą brały udział wszystkie pułki legionowe.
21 września 1915 roku Zarząd Miejski Warszawy podejmuje uchwałę o przywróceniu miastu charakteru stołecznego.
24 września 1915 roku w Bobrujsku rozpoczyna się formowanie Brygady Strzelców Polskich. Rosyjskie władze wojskowe wyraziły zgodę na werbunek i objęcie dowództwa przez gen. Piotra Szymanowskiego. Dowódcami batalionów piechoty byli m.in. płk Lucjan Żeligowski i płk Jan Rządkowski.
We wrześniu 1915 roku w Lozannie powstaje Polska Centralna Agencja Prasowa, zorganizowana przez działaczy prorosyjskiego Stronnictwa Polityki Realnej. Agencja ma (pod kierownictwem Erazma Piltza) pozyskiwać międzynarodową opinię publiczną i koła rządzące dla kwestii polskiej.
W październiku 1915 roku całe Królestwo Polskie zostaje zajęte przez Niemców i Austriaków.
W październiku 1915 roku ugrupowania endenckie i ugodowe Królestwa Polskiego powołują w Warszawie Międzypartyjne Koło Polityczne. Skupione w nim organizacje opowiadają się za współpracę z Rosją i jej sojuszniczymi mocarstwami, a przeciw Niemcom.
4 - 6 listopada 1915 roku bitwa pod Kostiuchnówką: 2. i 3. pułk II Brygady Legionów staczają jedną z najkrwawszych bitew na froncie wołyńskim.
15 listopada 1915 roku Niemcy, chcąc pozyskać Polaków dla swoich celów politycznych, wyrażają zgodę na otwarcie uniwersytetu i politechniki w Warszawie, zezwalając na prowadzenie wykładów w języku polskim; administracja obu uczelni prowadzona była jednak w języku niemieckim. Władze wyrażają również zgodę na nadanie samorządu gminom miejskim.
W listopadzie 1915 roku Roman Dmowski i Maurycy Zamoyski udają się z misją dyplomatyczną do Paryża i Londynu, aby zyskać przychylność tych państw dla odbudowy Polski, niezależnej od Rosji.
6 grudnia 1915 roku w Warszawie założono Polskie Stronnictwo Ludowe (od 1918: Polskie Stronnictwo Ludowe "Wyzwolenie") partię polityczną reprezentującą lewicę ruchu ludowego z terenów Królestwa Polskiego; powstało z połączenia Związku Ludu Polskiego (dawny Narodowy Związek Chłopski), Związku Chłopskiego i Stronnictwa Ludowego założonego przez działaczy zgrupowanych wokół "Zarania"; nazwa PSL - Wyzwolenie będzie pochodziła od pisma "Wyzwolenie".
14 grudnia 1915 roku formalny podział ziem zaboru rosyjskiego zdobytych przez wojska niemieckie i austro-węgierskie; Niemcy otrzymują Kaliskie, Kujawskie i Mazowsze, Austrii przypadło: Kieleckie, Lubelskie i Piotrkowskie; Suwalszczyzna pozostała pod odrębnym zarządem niemieckiej komendy wojskowej.
18 grudnia 1915 roku w Warszawie utworzono Centralny Komitet Narodowy, opierający działanie na państwach centralnych; do CKN wchodzą m.in.: PPS, PSL - Wyzwolenie, Narodowy Związek Robotniczy, jego przewodniczącym zostaje Artur Śliwiński. CKN kontynuuje prace Komitetu Naczelnego Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych i będzie współpracował z Piłsudskim.
22 grudnia 1915 roku powołanie Rady Głównej Opiekuńczej w okupowanej przez Niemców części Królestwa Polskiego w miejsce rozwiązanego (12 września 1915) Centralnego Komitetu Obywatelskiego; RGO ma zająć się organizowaniem pomocy dla poszkodowanej przez wojnę ludności polskiej; w niedługim czasie stanie się również faktycznym reprezentantem społeczeństwa polskiego wobec władz niemieckich.
------
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999
