1918 rok - kalendarium historii Polski
Premier Wielkiej Brytanii głośno mówi o utworzeniu niepodległej Polski, Francja podpisuje umowę o utworzeniu Armii Polskiej, oddziału ukraińskie zajmują Przemyśl, nad Lwów leci pierwszy polski samolot bojowy. Oto wydarzenia historyczne na ziemiach polskich w 1918 roku.
3 stycznia 1918 roku Rada Regencyjna wydaje dekret o organizacji władz naczelnych w Królestwie Polskim. Władza podzielona została pomiędzy Radę Regencyjną, Radę Stanu i Radę Ministrów.
5 stycznia 1918 roku David Lloyd George - premier Wielkiej Brytanii - na zjeździe związków zawodowych stwierdza konieczność utworzenia niepodległej Polski, w której znalazłyby się "wszystkie żywioły rdzennie polskie, które chcą wejść w jej skład".
8 stycznia 1918 roku prezydent Wilson przedstawia Kongresowi USA w 14-punktowym orędziu program pokoju światowego; 13 punkt dotyczy Polski: "Powinno być utworzone niepodległe państwo polskie, które winno obejmować ziemie zamieszkane przez bezspornie polską ludność, mieć zapewniony wolny i bezpieczny dostęp do morza, i którego niezawisłość polityczna, gospodarcza oraz całość terytorialną.
17 stycznia 1918 roku premier Jan Kucharzewski wystosowuje depesze do rządów Niemiec i Austrii domagając się dopuszczenia do udziału w rokowaniach brzeskich. W odpowiedzi niemiecki minister spraw zagranicznych poinformuje go, że przeciwna temu jest strona bolszewicka, która nie uznaje państwa polskiego utworzonego aktem 5 XI.
3 lutego 1918 roku I Korpus Polski na Wschodzie pod dowództwem gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego w walce z bolszewikami zajmuje Bobrujsk. Dowbor-Muśnicki nie zgadza się na wprowadzenie w swoich oddziałach rad żołnierskich ani też nie deklaruje poparcia dla nowej władzy.
8 lutego 1918 roku w Brześciu dochodzi do zawarcia pokoju pomiędzy rządem Ukraińskiej Republiki Ludowej a państwami centralnymi; traktat ten m.in. przyłącza do nowego państwa ukraińskiego ziemie Królestwa Polskiego - Chełmszczyznę i część Podlasia; ponadto w tajnej klauzuli przewiduje podział Galicji między Austrię i Ukrainę.
11 lutego 1918 roku gabinet Kucharzewskiego podaje się do dymisji na znak protestu przeciwko traktatowi brzeskiemu. Oficjalny protest składa także Narodowy Komitet Niepodległościowy w Paryżu.
13 lutego 1918 roku Rada Regencyjna protestuje oficjalnie przeciwko wykrojeniu kawału ziemi polskiej i oddaniu go Ukraińcom. Jednocześnie oświadcza, że czuje się zwolniona z przysięgi złożonej wobec mocarstw centralnych, a prawo do wykonywania władzy uzyska z woli narodu.
14 lutego 1918 roku PPS organizuje ogólnopolskie manifestacje i strajk narodowy na znak protestu przeciwko postanowieniom z Brześcia.
15 lutego 1918 roku II Brygada Legionów, dowodzona przez J. Hallera, a wchodząca w skład Polskiego Korpusu Posiłkowego, na wieść o pokoju brzeskim, rozbija pod Rarańczą blokujący ją pułk austriacki i przedziera się na Bukowinę. Pozostali żołnierze zostają internowani przez Austriaków.
18 lutego 1918 roku nie uzyskawszy postępu w rokowaniach z Rosją Sowiecką państwa centralne decydują się rozpocząć kolejną ofensywę na wschód. Zajęto Białoruś, Ukrainę, Łotwę, Estonię i Litwę, gdzie Taryba proklamowała powstanie niepodległego państwa.
22 lutego 1918 roku podpisanie umowy polsko-francuskiej w sprawie tworzenia Armii Polskiej we Francji, nad którą zwierzchnictwo ma sprawować Narodowy Komitet Niepodległościowy.
3 marca 1918 roku pokój w Brześciu. Rosja oddaje pod okupację niemiecką Finlandię, Litwę, Łotwę, Estonię, Białoruś, Ukrainę i Zakaukazie.
28 marca 1918 roku na Ukrainie powstaje II Korpus Polski na Wschodzie, dowodzony przez gen. Józefa Hallera. Dowództwo Korpusu uznaje władzę Rady Regencyjnej.
4 kwietnia 1918 roku z inicjatywy Rady Regencyjnej dochodzi do utworzenia gabinetu Jana Steczkowskiego. W rządzie pojawiają się nowe ministerstwa: Zdrowia Publicznego, Opieki Społecznej i Ochrony Pracy.
9 kwietnia 1918 roku wybory do Rady Stanu Królestwa Polskiego, w wyniku których obsadzono połowę, tj. 55 mandatów (pozostali członkowie Rady pochodzili z urzędu bądź z nominacji Rady Regencyjnej); w wyborach zwycięża Narodowa Demokracja.
11 maja 1918 roku II Korpus Polski na Wschodzie, po odrzuceniu postawionego przez Niemców ultimatum o kapitulacji, decyduje się na zbrojny opór. Korpus zostaje rozbity, połowę żołnierzy internowano, reszta (ok. 3 tys.) wraz dowódcą udaje się za Dniepr. Gen. Haller uda się następnie do Francji.
21 maja 1918 roku I Korpus Polski gen. Dowbora-Muśnickiego zmuszony zostaje przez Niemców do złożenia broni. Część żołnierzy przedostanie się do Francji.
5 czerwca 1918 roku Najwyższa Rada Wojenna w Wersalu podejmie decyzję o odbudowie niepodległej i zjednoczonej Polski.
10 czerwca 1918 roku III Korpus Polski na Wschodzie zostaje rozbity przez Austriaków pod Pikowem i Ułanówką. Żołnierze po przewiezieniu do Królestwa Polskiego zostają zwolnieni do domów.
22 czerwca 1918 roku uroczystość wręczenia sztandarów pułkom wchodzącym w skład Dywizji Strzelców Polskich we Francji z udziałem prezydenta Francji, R. Poincaré.
26 lipca 1918 roku Lew Trocki - komisarz wojny rządu bolszewickiego - wydaje rozkaz rozstrzelania każdego Polaka, który podejmie próbę przedostania się w rejon Murmańska, gdzie formowano jednostki polskie.
28 sierpnia 1918 roku Wielki Sejm Wychodźstwa Polskiego przyjmuje w Detroit projekt powołania 100-tysięcznej armii z emigrantów polskich.
29 sierpnia 1918 roku Rada Komisarzy Ludowych, wypowiadając wcześniejsze traktaty podpisane przez rząd carski, anuluje także traktaty rozbiorowe Polski. Ziemie polskie znajdowały się w tym czasie w całości pod okupacją niemiecko-austriacką.
20 - 22 września 1918 roku w Warszawie obraduje I zjazd Polskich Stowarzyszeń Sportowych i Gimnastycznych.
28 września 1918 roku umowa Komitetu Narodowego Polskiego z rządem francuskim dotycząca przekształcenia wszystkich polskich oddziałów w jednolitą Armię Polską, sprzymierzoną z armiami koalicyjnymi. Jej dowódcą zostanie mianowany gen. Józef Haller.
2 października 1918 roku dymisja rządu Jana Steczkowskiego.
7 października 1918 roku Rada Regencyjna w odezwie "Do Narodu Polskiego" powiadamia o rozwiązaniu Rady Stanu i zapowiada powołanie nowego rządu, opartego na szerokiej reprezentacji politycznej, a także podjęcie przygotowań do wyborów do sejmu.
8 października 1918 roku w Warszawie rozpoczyna działalność Towarzystwo Polskiego Czerwonego Krzyża.
11 października 1918 roku rząd brytyjski uznaje Armię Polską za sojuszniczą.
12 października 1918 roku Rada Regencyjna wydaje dekret o przejęciu zwierzchnictwa nad Armią Polską.
14 października 1918 roku 1 Dywizja Armii Polskiej wyruszyła na front do Lotaryngii.
14 - 16 października 1918 roku PPS organizuje strajk polityczny w Warszawie i innych miastach Królestwa Polskiego. Strajk skierowany jest przeciw władzom okupacyjnym, a organizatorzy domagają się m.in. zwolnienia Piłsudskiego i Sosnkowskiego.
17 października 1918 roku tajny zjazd sokolstwa wielkopolskiego w Poznaniu. Uchwalono powołanie Straży Obywatelskiej, której dozbrojeniem zajmie się POW.
20 października 1918 roku wojska niemieckie dokonują w Wilnie masakry demonstrantów domagających się przyłączenia Litwy do Polski.
23 października 1918 roku Rada Regencyjna powierza misję tworzenia rządu Józefowi Świeżyńskiemu. Jego rząd zostanie zatwierdzony bez akceptacji władz okupacyjnych.
27 października 1918 roku rząd Świeżyńskiego wydaje ustawę o powszechnym obowiązku służby wojskowej i organizowaniu armii narodowej. Głównym dowódcą mianowano gen. Tadeusza Rozwadowskiego. Ustawy nie były konsultowane z władzami okupacyjnymi.
27 października 1918 roku wiec ogólnośląski w Cieszynie. Zebrani domagają się przyłączenia Śląska do Polski.
28 października 1918 roku w Krakowie zostaje utworzona Polska Komisja Likwidacyjna, w której znaleźli się m.in. Wincenty Witos, Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski. PKL ma przejąć z rąk administracji austriackiej władzę na terenie Galicji i przyłączyć ją do niepodległej Polski.
30 października 1918 roku Rada Narodowa w Cieszynie opowiada się za przyłączeniem do Polski.
31 października 1918 roku rozbrojenie garnizonu austriackiego w Krakowie. Z polecenia PKL dowódcą wojsk w Galicji zostaje gen. Bolesław Roja.
31 października 1918 roku gen. Hans von Beseler rezygnuje ze zwierzchnictwa nad armią polską.
1 listopada 1918 roku rozpoczynają się walki o Lwów. Regularne i ochotnicze formacje ukraińskie, dzięki porozumieniu z władzami austriackimi, zajmują tereny wokół Lwowa, a następnie przystępują do szturmu na miasto. Nieliczne polskie oddziały POW wspiera bohatersko młodzież szkolna - "lwowskie orlęta".
1 listopada 1918 roku w Lublinie zostaje utworzony niezależny Związek Harcerstwa Polskiego, skupiający organizacje skautowe z trzech zaborów.
1 listopada 1918 roku rząd USA uznaje Armię Polską we Francji za sojusznika armii amerykańskiej.
3 listopada 1918 roku Rada Regencyjna dymisjonuje rząd Świeżyńskiego. Przyczyną było orędzie rządowe zapowiadające ustąpienie Rady i powołanie nowych władz, w których znaleźliby się przedstawiciele lewicy, partii chłopskich i robotniczych. Pełniącym obowiązki premiera mianowano Władysława Wróblewskiego.
4 listopada 1918 roku oddziały ukraińskie zajmują Przemyśl. W rękach polskich pozostaje dzielnica Zasanie i linia kolejowa, co pozwoli na utrzymanie kontaktu z Krakowem do chwili przybycia odsieczy.
4 listopada 1918 roku dowódcą wojsk polskich na terenach okupowanych przez Austriaków zostaje płk Edward Rydz-Śmigły.
5 listopada 1918 roku porozumienie polsko-czeskie dotyczące podziału Śląska Cieszyńskiego. Opierając się na zasadzie etnograficznej przy Polsce pozostały powiaty bielski i cieszyński, do Czech przyłączono frydecki, a frysztacki podzielono.
5 listopada 1918 roku pierwszy lot bojowy polskiego samolotu, który z lotniska w Lewandówce udał się nad Lwów.
5 listopada 1918 roku koło Neapolu powstaje polski ośrodek, w którym rozpoczęto formowanie wojska polskiego z jeńców armii austriackiej, pojmanych przez Włochów.
6/7 listopada 1918 roku w Lublinie powstaje Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, którego premierem zostaje socjalista Ignacy Daszyński. Koalicję rządową tworzyły: PPS, PPSD, PSL i kilka mniejszych ugrupowań związanych z Piłsudskim. W wydanym manifeście Rząd odmawia Radzie Regencyjnej, która "przez obce i wrogie czynniki nam narzucona..., prawa do kierowania losem Narodu Polskiego, ogłasza kres jej działania i sam przejmuje całkowitą władzę do chwili zwołania Sejmu Ustawodawczego". Manifest określa kształt przyszłego państwa, w którym "będzie obowiązywać powszechne prawo wyborcze, całkowite polityczne i obywatelskie równouprawnienie wszystkich obywateli... wolność sumienia, druku, słowa, zgromadzeń, pochodów, zrzeszeń, związków zawodowych i strajków". Zapowiada nacjonalizację lasów, donacji i majoratów, ośmiogodzinny dzień pracy.
8 listopada 1918 roku przeciwko "Rządowi Lubelskiemu" występuje komitet lubelski SDKPiL, nawołując do tworzenia Rad Delegatów Żołnierskich.
9 listopada 1918 roku na terenie Królestwa Polskiego i Wielkopolski dochodzi do masowego rozbrajania wojsk niemieckich, m.in. przez oddziały POW, PPS i Straży Narodowej.
10 listopada 1918 roku do Warszawy przybywa zwolniony z twierdzy magdeburskiej Józef Piłsudski.
11 listopada 1918 roku Rada Regencyjna przekazuje Piłsudskiemu naczelne dowództwo wojsk polskich.
14 listopada 1918 roku Rada Regencyjna podejmuje decyzję o samorozwiązaniu i całość swej władzy przekazuje Piłsudskiemu; Piłsudski powierza misję utworzenia rządu Ignacemu Daszyńskiemu.
15 listopada 1918 roku zwolennicy Narodowej Demokracji demonstrują przeciwko misji Daszyńskiego.
16 listopada 1918 roku Józef Piłsudski wysyła do rządów państw koalicji, państw neutralnych oraz Niemiec depesze notyfikujące powstanie Państwa Polskiego.
18 listopada 1918 roku ogłoszenie składu nowego gabinetu z Jędrzejem Moraczewskim na czele; głównym zadaniem rządu jest przygotowanie wyborów do Sejmu Ustawodawczego i praca nad organizacją państwa.
19 listopada 1918 roku do Warszawy przybywa poseł niemiecki, hr. Harry Kessler, co oznacza faktyczne uznanie państwa polskiego przez Niemcy; dwa dni później jako pierwszy poseł zagraniczny w niepodległej Polsce złoży listy uwierzytelniające.
22 listopada 1918 roku Jędrzej Moraczewski kontrasygnuje dekret powierzający Piłsudskiemu najwyższą władzę jako Tymczasowemu Naczelnikowi Państwa; ma on sprawować tę funkcję do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego. Dekret ustala, że rząd jest mianowany przez Naczelnika Państwa i przed nim odpowiedzialny.
23 listopada 1918 roku dekret Naczelnika państwa wprowadzający 8-godzinny dzień pracy i 46-godzinny tydzień pracy (6 godzin pracy w sobotę).
28 listopada 1918 roku ogłoszenie nowej pięcioprzymiotnikowej ordynacji wyborczej: wybory będą powszechne (z udziałem wszystkich pełnoletnich obywateli bez względu na płeć), równe, bezpośrednie, tajne i proporcjonalne; dekret Naczelnika Państwa ustala także termin wyborów do Sejmu Ustawodawczego na 26 stycznia 1919 roku.
29 listopada 1918 roku formalne połączenie na kongresie w Tarnowie Polskiego Stronnictwa Ludowego "Lewica" z Polskim Stronnictwem Ludowym "Piast"; prezesem tego największego ugrupowania chłopskiego zostaje Wincenty Witos.
3 grudnia 1919 roku obrady Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu uznają Naczelną Radę Ludową za przedstawicielstwo społeczeństwa polskiego w zaborze pruskim oraz na Górnym Śląsku i Pomorzu; Sejm Dzielnicowy wyraża wobec państw Ententy żądanie przyłączenia tych ziem do państwa polskiego.
7 grudnia 1919 roku dekret Naczelnika Państwa potwierdzający działalność państwowej Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej jako centralnej instytucji emisyjnej do czasu powołania Banku Polskiego.
9 grudnia 1919 roku inauguracja nowo utworzonego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (jako kontynuacji Akademii Duchownej w Petersburgu); jest to czwarty po Krakowie, Lwowie i Warszawie ogólnopolski uniwersytet.
16 grudnia 1919 roku zjazd zjednoczeniowy PPS Lewicy i SDKPiL w Warszawie, na którym powstaje Komunistyczna Partia Robotnicza Polski - KPRP.
26 grudnia 1919 roku Ignacy Paderewski przybywa do Poznania wraz z Brytyjską Misją Wojskową.
27 grudnia 1919 roku przybycie do Poznania Ignacego Paderewskiego staje się iskrą powodującą wybuch Powstania Wielkopolskiego. Utworzono trzy fronty powstańcze: północny nad Notecią, zachodni nad Odrą i południowy na granicy ze Śląskiem. Oddziały powstańcze zostaną szybko przekształcone w regularną armię dowodzoną przez gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego.
29 grudnia 1919 roku rozpoczęcie pierwszego poboru rekruta do Wojska Polskiego.
31 grudnia 1919 roku Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie oraz lokalne władze (rady narodowe w Przemyślu i Cieszynie) podporządkowują się centralnym władzom w Warszawie.
31 grudnia 1919 roku wprowadzenie dekretu unifikujące wzór marek polskich, wydawanych przez Polską Krajową Kasę Pożyczkową. Ujednolicanie pieniądza na terenie Polski zakończono w I połowie 1920 roku.
------
Źródło: "Wielka Historia Polski" Wydawnictwo Pinnex, Kraków 1999
